Onlangs hebben we enkele mythes ontkracht over de populaire e-mail “Het leven in de jaren 1500”. Hier zijn de rest van de sterke verhalen, ingekrompen tot de werkelijkheid.
1. Dead ringer
The Tall Tale: Engeland is oud en klein en ze begonnen een tekort te krijgen aan plaatsen om mensen te begraven. Dus groeven ze doodskisten op en brachten de botten naar een “bone-house” en hergebruikten het graf. Toen ze deze kisten weer openmaakten, bleek één op de 25 kisten krassen aan de binnenkant te hebben en beseften ze dat ze mensen levend hadden begraven. Dus dachten ze een touw om de pols van het lijk te binden, dat door de kist en door de grond naar boven te leiden en het aan een bel te binden. Iemand moest dan de hele nacht op het kerkhof blijven (de “kerkhofdienst”) om naar de bel te luisteren; iemand kon dus “gered worden door de bel” of werd beschouwd als een “dead ringer.”
De feiten: Snopes.com geeft een overzicht van vele gevreesde en echte verslagen van levende begrafenissen, waaronder slechts één geval van krassporen die in een doodskistdeksel zouden zijn ontdekt. Het idee van een signaalsysteem in een doodskist ontstond pas aan het einde van de 19de eeuw, toen graaf Michel de Karnice-Karnicki, een kamerheer van de tsaar, na het horen van een gruwelijk verhaal over een meisje dat bijna levend begraven was, patent kreeg op een veiligheidskist. De geringste beweging van de borst of de armen van het lichaam in de kist zou een ingewikkeld mechanisme in werking stellen om lucht in de kist toe te laten, een bel te laten rinkelen en een vlag erboven te laten wapperen.
Maar dat alles heeft niets te maken met de oorsprong van de uitdrukking dead ringer. Ringer is slang voor een look-alike paard, atleet, enz. frauduleus vervangen door een ander in een wedstrijd of sportevenement. Het komt van een vroeger slang werkwoord to ring or to ring the changes, wat betekent het ene ding frauduleus vervangen door het andere en het waardevollere item nemen. (Ring the changes gaat terug op “change-ringing”: het gebruik van een team van klokkenluiders om deuntjes op kerkklokken te spelen). De ringer was oorspronkelijk de persoon die de frauduleuze verwisseling regelde; later werd er de vervangende concurrent mee bedoeld. Dood wordt gebruikt in de betekenis “absoluut, precies, volledig”, zoals in “dood voor” of “dood rechts”. Dus een dead ringer is een exacte look-alike.
2.
De oorsprong van saved by the bell ligt niet in doodskistconstructies of zelfs maar in de vurige gebeden van leerlingen om een lastige vraag niet te hoeven beantwoorden door het geklingel van de einde-periodebel. De betekenis voor de klas is een uitbreiding van de oorspronkelijke bron van de uitdrukking: boksen. Het betekent gered te worden van uitgeteld te worden door de bel aan het einde van een ronde, en is voor het eerst gedocumenteerd in het begin van de 20e eeuw.
3. Kerkhofploeg
De kerkhofploeg heeft niets te maken met letterlijke begraafplaatsen, maar gewoon met het eenzame, ongemakkelijke gevoel van werken in de donkere stilte van de middernachtelijke uren. De uitdrukking duikt voor het eerst op aan het eind van de 19e eeuw. In 1895 staat in de New Albany Evening Tribune van 15 mei een verhaal over steenkoolwinning dat begint met: “Het was akelig genoeg om in de nachtdienst te werken…” Op 17 augustus 1906 zegt The Marshall Expounder in Marshall, Michigan, in een artikel met de titel “Spoken in diepe mijnen”: “En van alle bijgeloof is er geen vreemder dan dat van de ‘kerkhof’-ploeg… meestal tussen 23.00 en 3.00 uur.” Volgens Gershom Bradford in A Glossary of Sea Terms (1927) werd de wacht zo genoemd “vanwege het aantal rampen dat zich op dit tijdstip voordoet,” maar een andere bron schrijft de term toe aan de stilte op het hele schip.
4. Upper crust
The Tall Tale: Het brood werd verdeeld naar status. Arbeiders kregen de aangebrande onderkant van het brood, de familie kreeg het midden en gasten kregen de bovenkant, of “de bovenkorst.”
De feiten: Een geïsoleerde bron zinspeelt op een dergelijk gebruik. Een van de eerste gedrukte boeken over het huishouden, John Russell’s Boke of Nurture, circa 1460, zegt (vertaald in modern Engels): “Neem een brood … en leg het voor uw heer; leg vier sleuven vier-vierkant, en nog een op de top. Neem een brood van licht brood, snijd de randen af, snijd de bovenkorst voor uw heer.” Het is niet duidelijk of de bovenkorst werd beschouwd als de lekkerste knabbel of als de stevigste vervanging voor een bord, maar dergelijke instructies zijn nergens anders opgedoken. In de loop der eeuwen komt de uitdrukking bovenkorst voor in verband met het aardoppervlak, brood en pastei. Maar pas in de 19e eeuw vinden we de term gebruikt voor de hogere klasse, dus het verband met het verdelen van een brood is twijfelachtig.
In de 19e eeuw duikt upper crust op als slang term voor het menselijk hoofd of een hoed. In 1826 meldde The Sporting Magazine: “Tom heeft de bovenkorst van zijn antagonist volledig in elkaar geknutseld.” Waarschijnlijk is het gewoon het idee dat de bovenkorst de top is, waardoor het een metafoor werd voor de aristocratie. Thomas Chandler Haliburton verwoordde het als volgt in The Clockmaker; or the sayings and doings of Samuel Slick of Slickville uit 1838: “Het was geen van uw magere-melk partijen, maar superfijne uppercrust echte jam. “
Loopgravenmond
The Tall Tale: De meeste mensen hadden geen tinnen borden, maar hadden trenchers, stukken hout waarvan het midden als een kom was uitgeschept. Vaak werden loopgraven gemaakt van oudbakken paysan-brood dat zo oud en hard was dat ze er een hele tijd mee konden doen. Loopgraven werden nooit gewassen en vaak kwamen er wormen en schimmels in het hout en het oude brood. Na het eten van wormige beschimmelde loopgraven, kreeg men “loopgravenmond.”
De feiten: Trencher, uit het Anglo-Normandisch, is verwant aan het moderne Frans trancher, om te snijden of te snijden. Het komt in het Engels voor in de jaren 1300 en betekent ofwel een mes; een plat stuk hout waarop vlees werd gesneden en geserveerd; een schotel van hout, metaal of aardewerk; of een snee brood gebruikt als een bord of schotel.
Houten snijplanken kunnen broedplaatsen zijn voor ziekteverwekkers, maar ze hebben niets te maken met de oorsprong van de uitdrukking loopgraafmond. Een van de vroegste vermeldingen van de term staat in het tijdschrift Progressive Medicine in 1917. Als die datum je doet denken aan de Eerste Wereldoorlog en loopgravenoorlog, dan heb je gelijk. Loopgravenmond is gingivitis ulcerosa, niet veroorzaakt door wormen of schimmels, maar door bacteriën, waarschijnlijk verspreid onder troepen in de loopgraven toen ze waterflessen deelden.
6. Wake
The Tall Tale: Loden bekers werden gebruikt om bier of whisky te drinken. De combinatie kon een persoon soms voor een paar dagen bewusteloos slaan. Iemand die langs de weg liep, nam ze dan voor dood aan en maakte ze klaar voor de begrafenis. Ze werden dan een paar dagen op de keukentafel gelegd en de familie kwam bij elkaar om te eten en te drinken en af te wachten of ze wakker zouden worden – vandaar de gewoonte om een “wake” te houden.
De feiten: De Engelsen konden hun bier in de 16e eeuw drinken. Het werd als gezonder beschouwd dan water en maakte deel uit van het dagelijks leven, zelfs bij het ontbijt. Sterke drank (met uitzondering van brandewijn, “een vrouwendrank”) was niet populair. Sommige mensen hadden tinnen bekers, die lood bevatten, maar loodvergiftiging is over het algemeen een geleidelijk, cumulatief proces. Als iemand bewusteloos is geraakt van het drinken van grote hoeveelheden bier uit een tinnen beker, geef dan niet het lood de schuld. Niettemin ontstond de gewoonte in veel samenlevingen in de wereld om een dodenwake te houden, althans gedeeltelijk uit de angst om de doden voortijdig te begraven. Op de Britse eilanden is de christelijke dodenwake, een nachtelijke dienst met gebeden voor de doden, wellicht beïnvloed door de Keltische heidense dodenwake, waarbij het lijk onder een tafel werd gelegd en de toeschouwers van drank werden voorzien. In de loop der jaren ontaardden beide soorten wakes in taferelen van dronken losbandigheid.
Bronnen: Access Newspaper Archive; Buried Alive: The Terrifying History of Our Most Primal Fear; “Eten en Drinken in Elizabethaans Engeland,” Dagelijks Leven door de Geschiedenis; Google Books Ngram Viewer; “Loodvergiftiging,” MedlinePlus; Oxford Dictionary of Music (6th ed.); “Engels Ale en Bier: 16e Eeuw,” Dagelijks Leven door de Geschiedenis; Oxford English Dictionary Online; Of Nurture (in Early English Meals and Manners, Project Gutenberg); Snopes.com; “Wake,” Encyclopaedia Britannica (1958); Brush with Death: Een sociale geschiedenis van loodvergiftiging.
