Landslakken staan samen met waterslakken op nummer twee op de lijst van de meeste soorten op aarde, op de tweede plaats na insecten. Zij hebben het goed voor elkaar om rustig te leven onder dekking van de duisternis. Zeeslakken worden bewonderd om hun prachtige schelpen, maar landslakken, met hun doffere kleurstelling, gaan meestal onopgemerkt en ongestoord hun gang. Wel zijn er die vervelende slakken waar tuiniers wanhopig van worden en een voortdurende strijd mee voeren – de schelploze slakken.
De meeste landslakken richten echter weinig of geen schade aan en worden als heilzaam beschouwd omdat ze voedsel zijn voor andere dieren in het wild, waaronder zoogdieren, vogels, reptielen en insecten. Hun schild is gemaakt van calcium, dus is het ook een rijke bron voor andere dieren. Slakken zijn ook voedsel voor mensen. In vroegere tijden namen Romeinse soldaten slakken mee als voedsel. Tegenwoordig staan sommige slakken als delicatesse op de menukaarten van goede restaurants over de hele wereld en worden ze escargot (ess-KAR-go) genoemd.
Helix pomatia, “escargot” genoemd op menukaarten van restaurants. (Waugsberg / Wiki; cc by-sa 3.0)
Achtergrond
Snakken zijn verwant aan andere dieren die een duidelijke schelp hebben, zoals kokkels, mosselen en oesters. Zij behoren tot een groep van zeer gevarieerde dieren die weekdieren worden genoemd (phylum Mollusca). De eerste slakachtige weekdieren leefden op de zeebodem tijdens het late Cambrium, ongeveer 550 miljoen jaar geleden. Tijdens de Midden-Permische periode, zo’n 286 miljoen jaar geleden, verhuisden sommigen naar het land en begonnen te ademen met longen in plaats van kieuwen.
Ze vonden het leven op het land naar hun zin en leven nu zowat overal, van woestijnen tot tropen, van zeeniveau tot bergtoppen, en in alle delen van de wereld behalve Antarctica. Inclusief uw tuin, natuurlijk! Over de hele wereld zijn er 35.000 soorten landslakken. Vijfhonderd leven er op Noord-Amerikaanse bodem.
Grootte
Het meest opvallende kenmerk van een slak is natuurlijk zijn schild. Het dient ter bescherming tegen weersinvloeden en roofdieren en houdt vocht vast. Een nadeel is dat het de beweeglijkheid van een landslak vermindert. Het beperkt ook zijn grootte. In tegenstelling tot waterslakken, die drijfvermogen hebben om de last te verlichten, moeten landslakken het volle gewicht meeslepen. En, wat een verschil maakt dat uit!
De grootste zeeslak, de reusachtige Australische trompetslak, Syrinx aruanus, kan wel 3 voet (91 cm) lang worden. Ter vergelijking: de grootste landslak is waarschijnlijk de Afrikaanse reuzenslak, Achatina achatina, met een schelp van slechts 18 cm. De grootste slak zonder schelp is waarschijnlijk de Pacifische bananenslak, Ariolimax columbianus, die net geen 25 cm lang is.
Aan de andere kant van de schaal bevindt zich Acmella nana, ’s werelds kleinste, die een schelphoogte heeft van 0,027 inch (0,7 mm) en door het oog van een naald kan gaan! Een andere kleine slak die de moeite van het vermelden waard is, is Partula rosea, niet groter dan 0,5 inch (12,7 mm). Deze slak komt oorspronkelijk voor op de eilanden in de Stille Oceaan en is nu in het wild uitgestorven. De helft van de wereldpopulatie – ongeveer 100 – leeft nu in een beschermende habitat in een Britse dierentuin.
De schelp
Slakkenhuizen hebben persoonlijkheid! Sommige zijn sportief met gekleurde banden. Sommige zijn meer bezadigd met gladde, eenkleurige schelpen, en weer andere zijn hobbelige non-conformisten. Cuban Painted Snails (Cubaanse geverfde slakken) zijn uitslovers en tarten iedereen om voorbij te lopen zonder te stoppen om te bewonderen.
Variaties van de Cuban Painted snail, Polymita picta. (© Mark Brandon )
De meeste slakken blijven stiller en camoufleren zich in doffe tinten wit, grijs, bruin of barnsteen om zich beter te verbergen in hun terrestrische omgeving. Er zijn ook andere variabelen onder de schelpen: hoogte en breedte, aantal krullen en ribbels, en of ze dik of dun zijn. Schelpen zijn meestal onbehaard, maar sommige soorten, vooral als ze nog jong zijn, hebben er wel enkele.
De meeste landslakken hebben een doffe kleur (bangdoll / Flickr; cc by-sa 3.0
Slakken variëren ook, maar omdat ze in wezen schelploos zijn, is het moeilijker om hun verschillen te onderscheiden. Vaak moet een expert de structuur van de voet of andere kleine kenmerken onderzoeken om de ene soort van de andere te onderscheiden. De meeste zijn erg saai, maar er zijn er ook die een dramatische indruk maken, zoals de bananenslak, Ariolimax columbianus.
Banananenslak. (Murray Foubister / Wiki; cc by-sa 2.0
De schelp bestaat uit drie lagen:
- Hypostracum (hi-POS-truh-cum), de binnenste laag.
- Ostracum, de middelste laag, die voornamelijk bestaat uit calciumcarbonaat.
- Periostracum, de huid, een mengsel van eiwitten die de kleur van de schelp vasthouden. Nadat een slak is gestorven, erodeert deze laag, waardoor de witte of grijze kleur van het onderliggende calciumcarbonaat wordt blootgelegd.
De schelp begint tijdens de embryonale ontwikkeling, maar het is geen levend ding. Hij groeit laag voor laag doordat cellen op de lip van het diafragma (de opening van de schelp) een calciumcarbonaatstof afgeven. In het begin is het vloeibaar, maar geleidelijk verhardt het.
Torsie
Tijdens de eerste stadia ondergaat de schelp een gecompliceerde actie, torsie genoemd, waardoor hij van achter naar voren gericht wordt gedraaid. Torsie naar rechts (meest voorkomend) of naar links geeft schelpen een karakteristieke spiraal en is specifiek voor elke soort.
Deze slak heeft een rechtse, of dextrale, spiraal. (Mhy – ; PD)
Om te bepalen of een schelp rechts of links spiraalt, kijkt u naar de apex, het middelpunt waar de schelp naar buiten begint te wervelen. Rechtse (dextrale) spiralen gaan met de klok mee in de richting van het diafragma. En omgekeerd, links (sinistraal) draaien spiralen tegen de klok in.
Deze slak heeft een linker, of sinistraal, draaiende spiraal. (Soorelis / ; PD)
De wand van de schelp wordt dikker naarmate hij groter wordt. (Bij veel zeeslakken is het bijna onbreekbaar tegen de tijd dat ze oud worden). Calcium is zo belangrijk voor de ontwikkeling dat een voedingstekort een dunne, gebarsten schelp tot gevolg heeft. Als dit aanhoudt, kan het fataal zijn. (Om dit te voorkomen, geven eigenaren van huisjesslakken calciumrijke cuttlebone om zich mee te voeden.)
Waterslakken kunnen zich niet helemaal uit hun schelp losmaken, maar ze kunnen er wel in en uit bewegen door hun opening. Waterslakken hebben een verhard “deksel”, en kunnen zich daarin geheel sluiten. Landslakken hebben dat niet. In plaats daarvan sluiten sommige de opening af met een slijmlaag (epifragma genoemd) en andere met een deel van hun voet.
Slakken sluiten zich om verschillende redenen op: ter bescherming tegen een roofdier, om te ontsnappen aan guur weer – te warm, te koud, te droog – of om uit te rusten. Ze kunnen indien nodig lange tijd in hun schelp blijven.
De grootte van een schelp is niet noodzakelijkerwijs een afspiegeling van de bewoner. Sommige soorten hebben een schelp die groot genoeg is om zich volledig in te verbergen; andere hebben een schelp die daarvoor te klein is.
Slakken
Slakken hebben, afhankelijk van de soort, ofwel geen schelp, ofwel een minuscuul schelpje aan het uiteinde van hun lichaam, ofwel een piepklein inwendig schelpje. Verder zijn er eigenlijk geen verschillen tussen een slak en een slak met een schild.
Naaktslakken zijn lang, gespierd en slijmerig. Ze zijn meestal zwart of donkerbruin en 13 tot 51 mm lang. Ze zijn gevoeliger voor uitdroging omdat ze geen vocht vasthouden zoals een schelp dat zou doen.
Arion vulgaris naaktslakken, Nederlandse soorten. (Apdency / Wiki; PD)
Slijm
Slakken produceren slijm, dat een slijm is dat verschillende doeleinden heeft. Ze gebruiken het om te bewegen, om het lichaam te isoleren van vuil en ziektekiemen, en voor vocht, zodat ze niet uitdrogen. Het is gemaakt van een gel die zijn dichtheid kan veranderen van vast naar bijna vloeibaar. Hij kan dus dun zijn om gemakkelijk over een glad oppervlak te glijden, of dik om te beschermen tegen een ruw oppervlak. Sommige naaktslakken kunnen een slijmkoord produceren waarop ze zich kunnen laten zakken. Misschien heb je het glimmende slijmspoor opgemerkt dat slakken achterlaten op trottoirs en bloempotten.
Lichaam
Het lichaam van een slak is zacht en heeft, net als dat van een regenworm, geen ruggengraat of andere botten. Het is verdeeld in drie delen:
- Hoofd
- Voet
- Viscerale massa (spijsverterings-, uitscheidings- en voortplantingsorganen door elkaar, zonder scheiding ertussen).
- Hoofd
Hoofd
De hersenen zijn verrassend. Hoewel het alleen zenuwcellen en ganglia voor het vervoer van signalen bevat, is het in staat tot associatief leren en kan het lange-termijn herinneringen vormen. Volgens verbaasde neurowetenschappers die het langetermijngeheugen bestuderen, is het enige wat het leervermogen van een slak beperkt, het beperkte aantal neuronen in zijn hersenen. Voor het overige zijn hun cellulaire en moleculaire processen bijna gelijk aan die van de mens. Een studie van waterslakken, die ook slijm gebruiken, toonde aan dat zij slim genoeg zijn om het slijmspoor van andere slakken te herkennen en te volgen. Dat bespaarde hen tijd en moeite doordat ze zelf minder slijm hoefden neer te leggen. De onderzoekers denken dat dit waarschijnlijk voor alle slakkensoorten geldt.
(A12, JeffDahl / Wiki; cc by-sa 3.0)
De mond bevat een unieke tong, de radula (RAD-joo-luh) genoemd, waarop rijen harde, beloopbare “tanden” staan die zijn gemaakt van chitine. Om te eten haalt de slak deze raspachtige tong over het voedsel en schraapt er stukjes van in zijn mond. Hetzelfde doen ze met zacht gesteente, zoals kalksteen, dat de kalk levert die ze nodig hebben om hun schild te bouwen. Door al dit schrapen verslijt de punt van de tong, wat niet verrassend is. Maar de radula groeit vanaf de basis gedurende het hele leven van de slak, zoals onze vingernagels doen. Slakken bijten niet, maar als je er een op je hand laat kruipen, kan hij je met zijn tong “proeven”, en voel je zijn rasptanden. Het is pijnloos en voelt aan als de tong van een kat.
Tentakels en ogen
De tentakels zijn uiterst belangrijk. De meeste landslakken hebben twee paar.
Ogen aan het uiteinde van de bovenste tentakels. (Gemma Stiles / Flickr; cc by 2.0)
Een paar, dat hoger zit dan het andere, is langer en heeft ogen die er niet meer dan glanzende zwarte stippen uitzien. Eén per tentakel, die zich aan het uiteinde bevindt (bij zeeslakken aan de basis). Ze kunnen heen en weer en op en neer bewogen worden om een beter zicht te krijgen. Voor hen is het zicht echter beperkt omdat ze niet kunnen scherpstellen, dus het is wazig en maakt vooral onderscheid tussen licht en donker.
De kortere tentakels bevatten chemoreceptoren die kunnen proeven en ruiken. Ze worden meestal lager gehouden en gebruikt om in de directe omgeving te voelen. Bij een zweem van gevaar trekken slakken snel alle vier de tentakels terug. Spieren doen het werk daarvoor, maar door de bloeddruk worden ze verlengd.
Viscerale massa (inwendige organen)
De viscerale massa (alle inwendige organen) wordt bedekt door de “mantel”, een gespierd, huidachtig orgaan dat de binnenkant van de schelp bekleedt en calciumcarbonaat afscheidt voor de opbouw van de schelp.
Landslakken hebben slechts één long nodig om te ademen. Spieren in de mantel zetten de long uit en drukken hem samen, waarbij lucht naar binnen wordt gezogen en koolstof naar buiten door een opening, de pneumostome. Deze bevindt zich aan de rechterzijde van het lichaam en kan naar believen worden geopend en gesloten. Tussen twee ademhalingen wordt hij gesloten gehouden om vocht binnen te houden.
De voet van de tuinslak, Cornu aspersum, die zich vastklampt aan een plantenstengel. Let op het ademgat in de pneumostome. (Sean Mack / Wiki; cc by 3.0)
Voet, beweging
Een gespierde “voet” aan de onderzijde van het lichaam beweegt een slak alleen voorwaarts, nooit achterwaarts. Groot, plat, glad en zeer wendbaar, duwt het tegen een oppervlak met een golfachtige beweging. Je vraagt je misschien af of slakken ooit sneller bewegen dan een “slakkengangetje”? “Wil je een beetje sneller lopen? zei een wijting tegen de slak, er zit een bruinvis vlak achter ons en hij trapt op mijn staart!” – Alice’s Adventures in Wonderland, hfdst. 10, The Lobster-Quadrille,’ door Lewis Carroll, 1865
Wel, het is allemaal relatief, maar sommige van de grotere landslakken galopperen virtueel door het creëren van enorme golven in hun voet. De snelste ter wereld is waarschijnlijk de tuinslak, Cornu aspersum (voorheen Helix aspersa). Op zijn snelst op een mooi, glad oppervlak legt hij ongeveer 1,8 tot 2,1 m per minuut af!
Om zich te kunnen voortbewegen, bereiden slakken het oppervlak voor door een dun laagje slijm af te scheiden uit een klier aan de voorkant van hun voet. Het slijm vermindert de wrijving, maar produceert ook een zuigkracht die hen helpt zich aan dingen vast te klampen, zelfs ondersteboven. Als je ooit geprobeerd hebt er een op te tillen, heb je het ervaren. Slijm vormt ook een beschermende laag als dat nodig is. Het is zo effectief dat slakken over scherpe oppervlakken kunnen klimmen, inclusief een scheermesje, zonder schade.
Slak en zijn slijmspoor. (Luis Parravicini / Flickr; cc by-nc-sa 2.0)
Slakken zijn verrassend sterk voor hun grootte. Uit een experiment met een Cornu aspersum die 0,25 ons (7,1 g) woog, bleek dat hij 2,5 ons (70,9 g) verticaal kon verslepen. Een andere slak, die 0,33 ons (9,4 g) woog, trok 17 ons (0,5 kg) horizontaal – meer dan vijftig keer zijn gewicht!
Reproductie
Aan het begin van de zomer is het baltstijd. Landslakken zijn hermafrodieten (her-MOFF-row-dytes), wat betekent dat hun lichaam zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen bevat.
Slakken paren. (Linda / Flickr; cc by 2.0)
Ze paren door hun lichamen zo uit te lijnen dat de penis (ja, ze hebben er een!) van elk in de vagina (ook die) van de ander wordt gestoken. De paring kan meerdere uren duren. Nadat ze sperma hebben uitgewisseld, slaat elk van hen het op in een speciale buidel en gebruikt het om zijn eitjes te bevruchten, soms in de loop van meerdere maanden. Maar voor dit alles begint, is er een baltsritueel. Ze strelen elkaar met hun tentakels, knabbelen aan lippen, en wiegen hun lichamen heen en weer. Dit gaat uren door voordat de paring begint. Het lijkt, nou ja, nogal lief en romantisch.
Maar, niet zo snel! Bij een paar soorten is er een schokkende wending: Elk doorboort het lichaam van de ander met een lange, scherpe speer, een “liefdespijltje” genoemd. Whoa! Dat verandert de sfeer en roept de vraag op: “Waarom?” Ondanks onze geschokte reactie hierop, willen zij het doen! Blijkbaar stimuleert het hen.
Dus, vinden ze het erg om geharpoeneerd te worden? Nou, ja; ja dat doen ze! Het doet pijn, en uit onderzoek blijkt dat ze vaak proberen te steken, maar niet gestoken te worden. Bij een opgeluchte 30 procent van hen mist het liefdespijltje van de ander of dringt niet door.
Love dart
Een liefdespijltje is echter meer dan sadomasochistisch voorspel. Het voorkomt een catastrofe: Meer dan negenennegentig procent van het sperma dat door de slakken wordt uitgewisseld, wordt intern verteerd voor het zijn weg vindt naar de veiligheid van de bewaarzak. Dat vermindert het aantal bevruchte eitjes aanzienlijk. Dus is het liefdespijltje, toevallig, de extreme oplossing van de natuur: Hij brengt een slijm over dat lijkt te voorkomen dat het slakkenlichaam te veel sperma verteert.
Slakkeneieren. (Chai / Wiki; cc by 2.0)
Landslakken kunnen hun eieren alleen of in clusters van tientallen leggen, afhankelijk van de soort. Ze begraven hun eitjes in zachte, vochtige grond door er met hun voet in te graven, of verstoppen ze op vochtige, beschermde plaatsen zoals bladafval en onder boomstammen.
Eieren komen na ongeveer twee tot vier weken uit, afhankelijk van de soort en het gunstige weer (ze komen pas uit als de omstandigheden gunstig zijn.) Zodra ze uit het ei komen, beginnen de hongerige slakken zich te voeden met de eischaal, die zo rijk is aan calcium. Ze kunnen ook andere schelpen opeten die ze vinden, zelfs als het ei nog niet is uitgekomen! In dit stadium zijn de schelpen doorzichtig en hebben ze maar één vleugel, maar in de loop van de volgende weken krijgen ze langzaam kleur. Na ongeveer drie maanden zijn ze volwassen gekleurd. Slakken worden in twee tot drie jaar volwassen en geslachtsrijp.
Gedrag
Landslakken zijn meestal ’s nachts actief als de luchtvochtigheid hoog is, maar als het regent kunnen ze overdag naar buiten komen om te foerageren. Als de omstandigheden te droog worden, gaan ze estivaat (een fase van “slaap” die niet zo diep is als winterslaap) en blijven zo tot het regent. In de winter houden veel soorten een winterslaap, waarbij hun hart vertraagt van ongeveer zesendertig slagen per minuut tot slechts drie of vier en het zuurstofverbruik wordt teruggebracht tot eenvijfde van normaal.
Wetenschappers denken dat landslakken misschien ook gewoon slapen, zoals op een gewone manier. Je weet wel, een dutje van tijd tot tijd. Uit onderzoek bij vijverslakken is gebleken dat zij twee of drie dagen achter elkaar slapen, dus waarom niet bij landslakken?
Epifragma sluit de opening af van een overwinterende Romeinse slak, Helix pomatia. (Hannes Grobe / Wiki; cc by-sa 2.5)
Of ze nu overwinteren, of misschien gewoon “slapen”, slakken sluiten hun opening af met een epifragma, een laagje opgedroogd slijm. Het epifragma is meestal doorzichtig en “lijmt” de slak soms vast aan een oppervlak, zoals een schaduwrijke muur, rots of boomtak. In een gematigd klimaat overwinteren sommige naaktslakken onder de grond, maar volwassen naaktslakken van andere soorten sterven.
Naaktslakken besteden hun actieve tijd aan het zoeken naar voedsel en eten, en aan het vinden van partners, maar ze zijn verder niet sociaal. Men kan ze in groepen zien schuilen, maar ze communiceren niet anders dan slakkensporen te volgen om een partner te vinden of, voor de weinige vleesetende soorten, om een prooi te vinden.
Habitat
Typisch leven slakken daar waar ze vocht en duisternis kunnen vinden. Nou, de meeste van hen: Er zijn een paar winterharde soorten die in semi-aride streken leven en overleven door te overleven als het weer droog is, wat meestal het geval is. Deze slakken graven zich in en trekken zich terug in hun schelp, waarbij ze de opening afsluiten om vocht te bewaren. Als het regent, is er een stormloop van activiteit – ze moeten eten, paren en eitjes leggen voordat de omgeving weer opdroogt.
De rest leeft op plaatsen als moerassen, bossen, vijverranden, bloemen- en groentetuinen, onder bladeren, mulch, rotsen, boomstammen, in spleten en spleten, en bloempotten en andere tuinattributen. Slakken, niet gehinderd door een schild, kunnen zich op plaatsen wringen waar anderen dat niet kunnen.
Typisch blijven slakken binnen een klein verspreidingsgebied, maar ze kunnen gemakkelijk worden beïnvloed door verstoringen in hun omgeving. Zij verspreiden zich naar nieuwe gebieden, indien mogelijk, maar omdat zij dat niet snel kunnen, ontkomen zij misschien niet aan een gevaarlijke verandering. Meestal worden slakken verplaatst door overstromingen en stromen. Ook verspreiden mensen ze in aarde of bloempotten die ze in een tuincentrum hebben gekocht. Sommige zijn aangetroffen vastgehecht aan de vacht van een dier. Er wordt ook beweerd dat kleine slakkeneieren door de wind kunnen worden opgeveegd.
Voedselbronnen
Landslakken maken gebruik van het voedsel dat ze binnen kruipafstand vinden, en er is veel variatie in wat ze eten. De meeste zijn herbivoor en grazen van planten, schimmels en algen. Enkele Nieuw-Zeelandse soorten zijn carnivoor en voeden zich met andere slakken en nematoden (kleine wormpjes).
Pethuisslak eet een wortel. (twistypigeon / Flickr; cc by 2.0)
Slakken eten ook lege slakkenhuizen, sap, dierlijke uitwerpselen, en zelfs anorganisch spul, zoals kalksteen en cement (voor het calciumgehalte).
Levensduur
De levensduur van landslakken hangt af van de soort. Zware predatie door kevers, vogels en andere dieren betekent dat de meeste hun eerste jaar niet halen. Velen worden als eitje opgegeten. De soorten die het wel halen, leven zo’n twee tot drie jaar. Slakken in gevangenschap leven tien tot vijftien jaar of langer.
Predatoren
Predatoren eisen een enorme tol. Hieronder vallen zoogdieren, zoals ratten, mollen, dassen en mensen, maar ook vogels, padden, kikkers, krabben, schildpadden, kevers en mieren. Een soort sterft uit; “Lonely George,” de laatste van zijn soort
*Topfoto: Mrooczek262 / ; PD)
Meer lezen
Alles over regenwormen
Wist je dit over kikkers en padden?
Alles over doosschildpadden
