Gerelateerde artikelen: Alles over Abstracte Kunst-De 13 vrouwen van het Impressionisme: wat maakt hen prachtig? -Wat bedoelen we met het woord “Conceptueel” in de Kunst? -Heb je je ooit afgevraagd wat Op Art is?
Cezanne en Seurat begonnen de profetie van Flaubert te voltooien, door de voorwaarden te scheppen voor abstracte geometrische kunst. Cezanne creëerde zijn kunst op basis van de strikte en specifieke wetten van de geometrie, waarbij hij de natuur behandelde door middel van verschillende figuren zoals een cilinder, een bol, een kegel, alles gezien door middel van perspectief, op een manier waarbij elke mogelijke zijde van een object in de compositie naar een centraal punt zou worden gericht. Cezanne probeerde verder te gaan dan de natuur en de wetten te vinden die haar samenstelden, vandaar zijn allegorie van het goddelijke, die later ook andere schilders zou beïnvloeden. Seurat daarentegen vond harmonie in een bijna muzikale perceptie van de werkelijkheid, met de nadruk op het gebruik van primaire kleuren en eenvoudige vormen. Hij zei: “Kunst is Harmonie. Harmonie is de analogie van tegengestelde en gelijksoortige elementen van toon, van kleur en van lijn, beschouwd volgens hun dominantie en onder invloed van het licht, in vrolijke, kalme of droevige combinaties”.
Deze twee kunstenaars legden de basis voor wat daarna zou komen en wat we nu zuiver herkennen als fauvisme en zelfs expressionisme dat de transcendentale basis zou zijn van de geometrische abstractie. De geometrische abstractie kwam na vele decennia van figuratieve schilderkunst waar gevoelige beelden van gedetailleerde landschappen en portretten van pompeuze personages in veel schilderijen voorkwamen. Deze fundamentele verandering bestond in het gebruik van eenvoudige geometrische figuren (vierkanten, cirkels, driehoeken) gecombineerd binnen subjectieve composities die leefden binnen surrealistische ruimtes. Er was geen verwijzing naar de echte wereld, alleen naar fictieve, utopische scenario’s, alsof het de bedoeling was te zeggen dat schilderen iets is dat men gewoon doet. Het ontstond als een reactie op de overdaad aan subjectiviteit van de beeldende kunstenaars van voorgaande stromingen in een poging om afstand te nemen van het puur emotionele. De abstracte geometrische kunst probeerde precies te zijn, vast te houden aan de regels van de natuur en de wetenschap.
Een van de pioniers en meest emblematische kunstenaars van de abstracte geometrische kunst was Kazimir Malevitsj, die de Suprematistische beweging oprichtte. Zijn doel was het zoeken naar een absolute en zuivere expressie, nonfiguratief, in tegenstelling tot de gebruikelijke kunst. Tijdens zijn twintiger jaren kwam Malevich in contact met Larionov, wat voor hem de deuren opende naar nieuwe ervaringen en internationale relaties, waarbij hij fauvisten, kubisten en Italiaanse futuristen leerde kennen, die een grote rol speelden op zijn eigen creaties. Zijn eerste experimenten leidden hem tot het ontstaan van deze stroming, gebaseerd op een scherpe beeldtaal die bestond uit abstracte geometrische figuren en neutrale kleuren. Hij ontwikkelde zijn werk tussen 1912 en 1923. In de loop van zijn carrière creëerde hij een reeks van talrijke zwart-wit geometrische abstracte kunstschilderijen. In 1915 presenteerde hij zijn meest iconische en historisch transcendente werk, genaamd Zwart Vierkant. Malevich propageerde waarden van logica, wiskunde en objectiviteit in tegenstelling tot de subjectieve gevoelige techniciteit van kunst die toen gevestigd was. Dit werk, dat de superioriteit in de abstracte kunst opeiste, verwierp ook de mainstream kunst van dat moment en werd beschouwd als het begin van een nieuwe stroming, die de dood van de conventionele kunst voorstelde en de deuren opende naar een nieuwe traditie van kunst.
Een andere transcendente exponent van de moderne abstract geometrische kunst Piet Mondriaan. Hij zou in de kunstwereld worden ingewijd door zijn oom Frits, een landschapsimpressionistisch schilder. De vroege jeugd van Mondriaan, voornamelijk beïnvloed door de Amsterdamse picturale omgeving, omvatte stillevens, landschappen en academische studies. Om te overleven maakte de jonge Mondriaan kopieën van schilderijen die werden tentoongesteld in het Rijksmuseum (Amsterdam) en tekende hij illustraties voor boeken. Rond 1901 maakte hij een reis naar Spanje om naar de stierengevechten te kijken, hij was volledig geschokt en kwam in een soort mystieke crisis terecht die hem ertoe bracht zich af te zonderen op zoek naar een nieuwe orde, een nieuwe synthetische wet. Tussen 1907 en 1908 komt hij in contact met fauvistische kunstenaars voordat hij zich gaat verdiepen in het kubisme, gebaseerd op rechte lijnen. In die jaren creëerde hij een reeks nu beroemde geometrische abstracte kunstschilderijen die eenvoudigweg “compositie” worden genoemd.
In 1914 ging Mondriaan terug naar Nederland en in 1917 knoopte hij een band aan met Theo Van Doesburg met wie hij het tijdschrift “De Stijl” oprichtte en het bijbehorende manifest waarin hij vele theoretische artikelen zou schrijven over hoe kunst gemaakt zou moeten worden. Hij creëerde zijn eerste composities van blauwe, gele en rode compacte rechthoeken op een witte achtergrond met primaire kleuren en abstracte geometrische kunst met zwart en wit. Het doel van zijn kunst was om het evenwicht tussen mens en natuur te herstellen. Door onenigheid met Van Doesburg scheidde Mondriaan zich in 1920 af van De Stijl-beweging en kwam in contact met de Bauhaus-stroming en haar spelers. Laag in zijn leven verhuisde hij naar New York, waar hij ophield lijnen te gebruiken en ze ging vervangen door rechthoeken en vierkante figuren. Mondriaan’s schilderen veranderde om volledig gebaseerd te zijn op absolute grondige wiskunde. Hij pretendeerde een mengeling te creëren tussen kunst, materie en geest om neo-plasticisme (De Stijl) de universele harmonie (met gebruik van rechte hoeken en primaire kleuren) te vangen: een benadering die tot doel had de diepe spirituele essentie van de werkelijkheid en het leven te ontdekken. In de Stijl-beweging waren de principes die de artistieke creatie domineerden altijd absolute abstractie, geen enkele verwijzing naar de werkelijkheid was toegestaan, en de taal was beperkt tot lijnen en rechte hoeken, de drie primaire kleuren (blauw, geel en rood) en de drie niet-primaire kleuren, grijs, wit en zwart.
De beroemde geometrisch-abstracte kunstschilder Van Doesburg, (medeoprichter van De Stijl) maakte een reeks figuratieve studies om deze te abstraheren tot geometrische figuren bestaande uit lijnen, kleurrijke rechthoeken en vierkanten. Later zou hij afwijken van de esthetiek van de beweging door lijnen van verschillende lengte, breedte en kleur in te voegen. Dit zou een breuk betekenen met Mondriaan binnen De Stijl omdat de kunstenaar een andere weg insloeg dan in het manifest was vastgelegd. Van Doesburg leefde een levendig politiek en educatief leven, hij legde contact met verschillende Bauhaus- en constructivistische kunstenaars, raakte zelfs betrokken bij architectuur en was een belangrijke promotor van de dadaïstische beweging in heel Europa. Omdat de rol van Van Doesburg zo essentieel was voor De Stijl, kon de beweging na zijn dood niet overleven, hoewel veel leden actief bleven en met elkaar in contact bleven. Veel van de oorspronkelijke kunstenaars, vooral Mondriaan, bleven echter kunstwerken maken die sterk door de stroming zouden worden beïnvloed.
Bart Van der Leck, was een ander transcendent lid van De Stijl, die ondanks dat hij maar kort deelnam, van grote betekenis is geweest voor de beweging. Hoewel de kunstenaar weigerde het manifest te ondertekenen, maakte hij een reeks geometrisch abstracte kunstwerken waarbij zijn opvatting van geometrische schilderkunst en zijn kleurenpalet een bepalende invloed hadden op de creaties van Piet Mondriaan en Theo Van Doesburg. De kunstenaar zou later nog realistische en figuratieve schilderijen maken en sporadisch blijven experimenteren met geometrische abstractie zonder zich te houden aan de eerder vastgestelde rigide geometrische regels van De Stijl.
Geometrisch abstracte kunst heeft vele verschillende stadia en facetten gekend doorheen de kunstgeschiedenis, beginnend bij het begin van de XXste eeuw en uitdijend tot vandaag de dag. De invloeden van geometrisch abstracte kunst konden worden gezien in verschillende decennia en continenten, met ook nieuwe golven in de Latijns-Amerikaanse kunst tijdens de jaren ’60 en ’70. De invloed ervan kan nog steeds worden geïdentificeerd in de hedendaagse kunst en andere bewegingen van de XX eeuw.
Afbeelding: Theo Van Doesburg, CompositieVIII_(De koe), circa 1918, olieverf op doek, Hoogte: 37,5 cm; Breedte: 63,5 cm, Museum voor Moderne Kunst
.
