Naast een poëtisch verslag van Croesus op de brandstapel in Bacchylides (gecomponeerd voor Hiero van Syracuse, die in 468 de wagenrennen in Olympia won), zijn er drie klassieke verslagen van Croesus: Herodotus presenteert de Lydische verslagen van het gesprek met Solon (Historiën 1.29-33), de tragedie van Croesus’ zoon Atys (Historiën 1.34-45) en de val van Croesus (Historiën 1.85-89); Xenophon vermeldt Croesus in zijn panegyrische gefictionaliseerde biografie van Cyrus: Cyropaedia, 7.1; en Ctesias, wiens verslag eveneens een lofzang op Cyrus is. Croesus is een afstammeling van Gyges, van de Myrmnadae Clan, die de macht greep toen Gyges Candaules doodde nadat de vrouw van Candaules volgens Herodotus achter een samenzwering was gekomen om toe te zien hoe zij zich ontkleedde.
Vroege heerschappij en rijkdomEdit
Naar verluidt kreeg Croesus bij de dood van zijn vader Alyattes te maken met een rivaliserende troonopvolger in Pantaleon, zoon van Alyattes bij een andere moeder. Croesus zegevierde en een aantal tegenstanders werd terechtgesteld en hun bezittingen werden in beslag genomen. Zodra zijn heerschappij veilig was, zette Croesus de oorlogen van zijn vaderen tegen de Aziatische Grieken voort, en bracht alle Eolische en Ionische nederzettingen op de kusten van Klein-Azië onder Lydisch bestuur, van wie hij hulde eiste; hij was echter bereid tot vriendschap met Europese en Egeïsche Grieken, en sloot verschillende verdragen met hen, met name met Sparta, later in zijn leven.
Croesus wordt de uitgifte toegeschreven van de eerste echte gouden munten met een gestandaardiseerde zuiverheid voor algemene circulatie, de Croeseïde (in navolging van zijn vader Alyattes die het slaan met electrummunten had uitgevonden). De uitvinding van de muntslag was inderdaad via Hermodike II in de Griekse samenleving terechtgekomen. Hermodike II was waarschijnlijk een van de vrouwen van Alyettes en kan dus de moeder van Croesus zijn geweest, want de stierafbeelding op de croeseïde symboliseert de Helleense Zeus – zie Europa (gemalin van Zeus). Zeus was, via Hercules, de goddelijke voorvader van zijn familielijn.
“Terwijl de brandstapel brandde, zegt men dat een wolk onder Hercules doortrok en hem met een donderslag ten hemel voerde. Daarna verkreeg hij de onsterfelijkheid… bij Omphale kreeg hij Agelaus, van wie de familie van Croesus afstamde…”
De dynastie die aan die van Croesus op de troon van Sardes voorafging, stamde af van Alcaeus, de zoon van Hercules bij Omphale, koningin van Lydië, tijdens haar jaar van verplichte dienstbaarheid. Evenals zijn voorvader Hercules trachtte Croesus zich op een brandstapel te verbranden toen de Perzen Sardes veroverden. Door de Griekse mythe na te bootsen, liet hij zien dat hij een Griekse erfenis had – of geloofde dat hij die had.
De eerste munten waren bovendien vrij ruw en gemaakt van electrum, een in de natuur voorkomende lichtgele legering van goud en zilver. De samenstelling van deze eerste munten was vergelijkbaar met alluviale afzettingen die werden gevonden in het slib van de rivier de Pactolus (beroemd geworden door Midas), die door de Lydische hoofdstad Sardis stroomde. Latere munten, waaronder enkele in het British Museum, werden gemaakt van goud dat gezuiverd werd door het te verhitten met gewoon zout om het zilver te verwijderen.
In de Griekse en Perzische culturen werd de naam Croesus een synoniem voor een welgesteld man. Hij erfde grote rijkdom van zijn vader die in verband was gebracht met de Midas-mythologie omdat de Lydische edele metalen afkomstig waren uit de rivier de Pactolus waarin koning Midas zijn vermogen om alles wat hij aanraakte in goud te veranderen zou hebben weggespoeld. De belastinginkomsten van Alyattes zijn wellicht de echte ‘Midas-touch’ die zijn veroveringen en die van Croesus financierde. De rijkdom van Croesus bleef ook na de klassieke oudheid spreekwoordelijk: in het Engels worden uitdrukkingen als “rich as Croesus” of “richer than Croesus” tot op de dag van vandaag gebruikt om grote rijkdom aan te duiden. Het vroegst bekende gebruik in het Engels was dat van John Gower in Confessio amantis (1390):
|
Originele tekst:
|
Moderne spelling:
|
Gesprek met SolonEdit
Volgens Herodotus ontmoette Croesus de Griekse wijsgeer Solon en toonde hem zijn enorme rijkdom. Croesus, zeker van zijn eigen rijkdom en geluk, vroeg Solon wie de gelukkigste man ter wereld was, en was teleurgesteld over Solons antwoord dat er drie gelukkiger waren geweest dan Croesus: Tellus, die gestorven was vechtend voor zijn land, en de broers Kleobis en Biton die vredig in hun slaap stierven nadat hun moeder voor hun volmaakte geluk had gebeden omdat zij kinderlijke vroomheid hadden betoond door haar zelf in een ossenkar naar een festival te trekken. Solon legt verder uit dat Croesus niet de gelukkigste man kan zijn omdat de wispelturigheid van het geluk betekent dat het geluk van een mensenleven pas na zijn dood kan worden beoordeeld. Het overmoedige geluk van Croesus werd ongedaan gemaakt door de tragische dood van zijn per ongeluk gedode zoon en, volgens Critias, de zelfmoord van zijn vrouw bij de val van Sardis, om nog maar te zwijgen van zijn nederlaag in de handen van de Perzen.
Het interview heeft het karakter van een filosofische verhandeling over het onderwerp “Welke man is gelukkig?” Het is eerder legendarisch dan historisch. Zo wordt het “geluk” van Croesus voorgesteld als een moralistisch voorbeeld van de wispelturigheid van Tyche, een thema dat vanaf de vierde eeuw aan kracht won, wat zijn late datum verraadt. Het verhaal werd later herverteld en uitgewerkt door Ausonius in Het Masker van de Zeven Wijzen, in de Suda (vermelding “Μᾶλλον ὁ Φρύξ,” die Aesop en de Zeven Wijzen van Griekenland toevoegt), en door Tolstoj in zijn korte verhaal “Croesus en het Noodlot”.
Croesus’ offerandes aan DelphiEdit
Volgens Herodotus wilde Croesus te weten komen welke van de bekende orakels van zijn tijd betrouwbare voortekenen gaven. Hij zond gezanten naar de belangrijkste orakels met het bevel dat zij op de 100ste dag na hun vertrek uit Sardis moesten vragen wat de koning van de Lydiërs, Croesus, zoon van Alyattes, op deze exacte datum deed. Toen de gezanten op de 100ste dag het orakel van Delphi binnengingen om naar het voorteken te vragen, antwoordde de Pythia in dichtvorm:
Ik ken het getal van het zand en de maten van de zee.
Ik versta de doofstomme en hoor hem hoewel hij niet spreekt.
De geur is tot mijn zintuigen gekomen van een schildpad met een harde schaal
die in brons wordt gekookt samen met lamsvlees;
er ligt brons onder en het is met brons bedekt.
De gezanten schreven het antwoord op en keerden terug naar Sardis. Croesus las alle antwoorden die zijn gezanten van alle orakels hadden meegebracht. Zodra hij het antwoord van de Pythia las, boog hij, omdat hij ervan overtuigd was dat dit het enige echte orakel was, samen met dat van Amphiaraus. Inderdaad had Croesus op de bewuste datum stukken van een schildpad en een lam samen laten koken in een bronzen ketel, afgedekt met een bronzen deksel. Daarna wilde Croesus het orakel van Delphi bedanken en aan zijn zijde nemen. Hij offerde drieduizend offerdieren van allerlei soort. Daarna stak hij een vreugdevuur aan en verbrandde kostbare voorwerpen. Na het offer smolt hij goud om en maakte gouden blokken, elk 2,5 talenten. Hij gaf zijn kunstenaars opdracht uit zuiver goud een kopie van een leeuw te maken, die tien talenten woog. Ten tijde van Herodotus bevond dit zich in de schatkamer der Korinthiërs te Delphi, maar 3,5 talenten lichter, daar de priesters er een deel van hadden omgesmolten. Croesus stuurde ook twee enorme krateres (wijnmengkommen) mee, een van goud en een van zilver, die zich aan de ene en aan de andere kant van de ingang van de tempel van Apollo bevonden. Na de brand die de tempel verwoestte, werden deze krateres naar elders overgebracht: de gouden werd overgebracht naar de schatkamer van de Klazomeniërs, terwijl de zilveren weer werd geplaatst in het voorportaal van de nieuwe tempel. In deze krater vond het mengen van water en wijn plaats tijdens de Theofanie. In Delphi placht men te zeggen dat deze krater was gemaakt door Theodorus van Samos. De votiefoffers van Croesus bestonden verder uit vier zilveren pithoi (voorraadkruiken), die zich in de schatkamer van de Korinthiërs bevonden, en twee perirrhanteria (bekkens voor zuiveringswater) van edele metalen en een vrouwenbeeld van goud; men zei dat het de vrouw voorstelde die Croesus’ brood kneedde. Tenslotte droeg hij de hangers en riemen van zijn vrouw op, alsmede andere eenvoudiger en kleinere liturgische voorwerpen en een gouden schild dat hij offerde aan de archaïsche tempel van Athena Pronaia, die later door de Phociërs in de loop van de Derde Heilige Oorlog werd versmolten.
Dood van zoonEdit
Volgens de legende gaf Croesus op een gegeven moment onderdak aan de Phrygische vorst Adrastus. Herodotus vertelt dat Adrastus zichzelf naar Lydië verbood nadat hij per ongeluk zijn broer had gedood. Later beleefde Croesus een droom die hij opvatte als een profetie waarin Atys, zijn zoon en erfgenaam, zou worden gedood door een ijzeren speerpunt. Uit voorzorg hield Croesus zijn zoon af van het leiden van militaire expedities en het vechten op welke manier dan ook. Volgens Herodotus echter begon een everzwijn de naburige provincie Mysia te teisteren, die Croesus spoedig smeekte een militaire expeditie onder leiding van Atys te zenden om het everzwijn te doden. Croesus dacht dat dit veilig zou zijn voor zijn zoon, daar Atys niet zou vechten tegen een vijand die een speer kon werpen. Hij stuurde echter Adrastus met Atys mee als lijfwacht voor het geval zij tijdens de expeditie door bandieten zouden worden overvallen. Tijdens het gevecht met het everzwijn raakte Adrastus Atys per ongeluk met zijn speer en doodde hem. Croesus sprak Adrastus vrij van de dood van zijn zoon; Adrastus pleegde later echter zelfmoord.
Veldtocht tegen Perzië en beproeving van het orakelEdit
Croesus’ ongemakkelijke betrekkingen met de Ionische Grieken verhullen het grotere feit dat hij het laatste bastion was van de Ionische steden tegen de toenemende Perzische macht in Anatolië. Hij begon een veldtocht voor te bereiden tegen Cyrus de Grote van Perzië.
Voordat hij op weg ging, wendde hij zich tot het orakel van Delphi en het orakel van Amphiaraus om te vragen of hij deze veldtocht moest voortzetten en of hij ook een bondgenootschap moest zoeken. De orakels antwoordden, met typische dubbelzinnigheid, dat indien Croesus de Perzen zou aanvallen, hij een groot rijk zou vernietigen (ἢν στρατεύηται ἐπὶ Πέρσας, μεγάλην ἀρχὴν μιν καταλύσειν) – dit zou een van de beroemdste orakelspreuken van Delphi worden.
De orakels raadden Croesus ook aan uit te zoeken welke Griekse staat het machtigst was en zich daarmee te verbinden. Croesus, die zich nu veilig voelde, sloot een bondgenootschap met Sparta, naast dat met Amasis II van Egypte en Nabonidus van Babylonië, en begon zijn veldtocht tegen het Perzische Rijk in 547 v. Chr. (De geleerde Evans onderzoekt in 1978 de tegenstrijdige data die Herodotus impliceert). Croesus werd onderschept bij de rivier de Halys in Midden-Anatolië en er werd een onbesliste slag geleverd bij Pteria. Het was in die dagen gebruikelijk dat de legers zich voor de winter terugtrokken en Croesus deed dat dan ook. Cyrus deed dat echter niet en hij viel Croesus aan en versloeg hem in Thymbrië en later in Sardis, waar hij hem uiteindelijk gevangen nam. Het werd duidelijk dat het machtige rijk dat door de oorlog was vernietigd, het eigen rijk van Croesus was.
Redding uit de dood en adviseur van CyrusEdit
In 546 v. Chr. werd Croesus verslagen in de Slag bij Thymbra onder de muur van zijn hoofdstad Sardis. Na het beleg van Sardis werd hij vervolgens gevangen genomen door de Perzen. Volgens verschillende verslagen over het leven van Croesus, beval Cyrus hem te verbranden op een brandstapel, maar Croesus ontsnapte aan de dood. De verhalen over zijn ontsnapping lopen sterk uiteen:
In de ode van Bacchylides ging Croesus met zijn vrouw en familie de brandstapel op, maar voordat de vlammen de koning konden omhullen, werd hij door Apollo opgepakt en naar de Hyperboreeërs gevoerd.
Herodotus vertelt ons dat in het Lydische verslag Croesus op bevel van Cyrus op een grote brandstapel werd geplaatst, omdat Cyrus wilde zien of een van de hemelse machten zou verschijnen om hem te redden van zijn levend verbrandingsproces. De brandstapel werd aangestoken, en terwijl Cyrus de Grote toekeek, zag hij Croesus driemaal “Solon” roepen. Hij vroeg de tolken uit te zoeken waarom hij dit woord met zoveel berusting en pijn uitsprak. De tolken antwoordden dat Solon Croesus had gewaarschuwd voor de wispelturigheid van het geluk (zie Interview met Solon hierboven). Dit ontroerde Cyrus, die zich realiseerde dat hij en Croesus grotendeels dezelfde man waren, en hij gebood de dienaren het laaiende vuur zo snel mogelijk te doven. Zij trachtten dit te doen, maar de vlammen waren niet te bedwingen. Volgens het verhaal riep Croesus Apollo aan en bad tot hem. De hemel was helder geweest en de dag zonder een zuchtje wind, maar weldra pakten zich donkere wolken samen en stak er een storm op met regen van zulk een gewelddadigheid, dat de vlammen spoedig werden gedoofd. Cyrus, aldus overtuigd dat Croesus een goed man was, maakte hem tot adviseur die Cyrus “goed” diende en later Cyrus’ zoon bij Cassandane, Cambyses.
De Cambridge History of Iran betoogt dat er geen bewijs is dat Cyrus de Grote Croesus heeft gedood, en verwerpt met name het relaas van de verbranding op een brandstapel. Zij interpreteert het verhaal van Bacchylides als een poging tot zelfmoord van Croesus, die vervolgens door Cyrus werd gered.
In 2003 heeft Stephanie West betoogd dat de historische Croesus inderdaad op de brandstapel stierf, en dat de verhalen over hem als wijze raadgever aan de hoven van Cyrus en Cambyses louter legendarisch zijn, en overeenkomsten vertonen met de uitspraken van Ahiqar. Een soortgelijke conclusie wordt getrokken in een recent artikel waarin wordt voorgesteld dat het Lydische woord Qλdãnś, dat zowel ‘koning’ als de naam van een god betekent, en wordt uitgesproken als /kʷɾʲ’ðãns/ met vier opeenvolgende Lydische klanken die de oude Grieken niet kenden, zou kunnen overeenkomen met het Griekse Κροῖσος, oftewel Croesus. Als de identificatie juist is, zou dit het interessante historische gevolg kunnen hebben dat koning Croesus koos voor zelfmoord op de brandstapel en vervolgens werd vergoddelijkt.
Na het verslaan van Croesus namen de Perzen goud over als het belangrijkste metaal voor hun munten.
DoodEdit
Het is niet bekend wanneer Croesus precies stierf, hoewel het zou kunnen samenvallen met de traditionele datum van Cyrus’ verovering van Lydië in 546 v. Chr. In de Nabonidus Kroniek wordt gezegd dat Cyrus “optrok tegen het land -, de koning ervan doodde, zijn bezittingen nam, er een garnizoen van zichzelf neerzette”. Helaas zijn van de naam van het land alleen sporen van het eerste spijkerschriftteken overgebleven. Men heeft lang aangenomen dat dit teken LU moest zijn, zodat het bedoelde land Lydië zou zijn, met Croesus als de koning die werd gedood. J. Cargill heeft echter aangetoond dat deze restauratie eerder gebaseerd was op wishful thinking dan op werkelijke sporen van het teken LU. In plaats daarvan hebben J. Oelsner en R. Rollinger beide het teken als Ú gelezen, wat een verwijzing naar Urartu zou kunnen impliceren. Omdat het verslag van Herodotus ook chronologisch onbetrouwbaar is in dit geval, zoals J. A. S. Evans heeft aangetoond, betekent dit dat we op dit moment geen manier hebben om de val van Sardis te dateren; theoretisch zou deze zelfs plaats kunnen hebben gevonden na de val van Babylon in 539 v. Chr. Evans vraagt zich ook af wat er gebeurde na de episode op de brandstapel en suggereert dat “noch de Grieken noch de Babyloniërs wisten wat er werkelijk met Croesus gebeurde”.
In de populaire cultuurEdit
Volgens de Armeense geschiedschrijver Mozes van Khoren (V eeuw. CE?), die een monumentale Geschiedenis van Armenië schreef, heeft de Armeense koning Artašēs vele militaire daden verricht, waaronder de gevangenneming van Croesus en de verovering van het Lydische koninkrijk (2.12-13) Verwijzingen naar de legendarische macht en rijkdom van Croesus, vaak als symbool van menselijke ijdelheid, zijn talrijk in de literatuur. Het volgende, van Isaac Watts, komt uit het gedicht met de titel “False Greatness”:
Zo vermengd nog met rijkdom en staat,
Croesus zelf kan nooit weten;
Zijn ware afmetingen en zijn gewicht
Zijn veel inferieur aan hun show.
Andere literaire voorbeelden zijn “Croesus and Fate”, een kort verhaal van Leo Tolstoj dat een hervertelling is van het verhaal over Croesus zoals verteld door Herodotus en Plutarchus; en “Crœsus, King of Lydia”, een tragedie in vijf delen van Alfred Bate Richards, voor het eerst gepubliceerd in 1845.
De laatste koning van Lydië, en De koning en de slaaf, beide van Tim Leach, zijn historische romans met Croesus als middelpunt en voornamelijk gebaseerd op Herodotus’ beschrijving van zijn leven, voor en na de val van Lydië.
In The Simpsons seizoen 3 aflevering 19 tonen de straatnaamborden het landgoed van Mr. Burns op de hoek van Croesus en Mammon.
