De term “cultuur” verwijst naar de complexe verzameling van kennis, folklore, taal, regels, rituelen, gewoonten, levensstijlen, houdingen, overtuigingen en gebruiken die een bepaalde groep mensen op een bepaald moment met elkaar verbindt en een gemeenschappelijke identiteit geeft.
Alle sociale eenheden ontwikkelen een cultuur. Zelfs in relaties tussen twee personen ontwikkelt zich in de loop van de tijd een cultuur. In vriendschap en romantische relaties bijvoorbeeld ontwikkelen partners hun eigen geschiedenis, gedeelde ervaringen, taalpatronen, rituelen, gewoonten en gebruiken die de relatie een speciaal karakter geven – een karakter dat de relatie op verschillende manieren onderscheidt van andere relaties. Voorbeelden hiervan zijn speciale data, plaatsen, liederen of gebeurtenissen die een unieke en belangrijke symbolische betekenis krijgen voor twee individuen.
Groepen ontwikkelen ook culturen, bestaande uit de verzameling regels, rituelen, gewoonten en andere kenmerken die een identiteit geven aan de sociale eenheid. Waar een groep traditioneel bijeenkomt, of vergaderingen al dan niet op tijd beginnen, welke onderwerpen worden besproken, hoe beslissingen worden genomen, en hoe de groep socialiseert, zijn allemaal elementen van wat na verloop van tijd bepalende en onderscheidende elementen van haar cultuur worden.
Organisaties hebben ook culturen, die vaak zichtbaar zijn in bepaalde kledingpatronen, inrichting van werkruimten, vergaderstijlen en -functies, manieren van denken over en praten over de aard en de richting van de organisatie, leiderschapsstijlen, enzovoorts.
De rijkste en meest complexe culturen zijn die welke verbonden zijn met een samenleving of een natie, en de term “cultuur” wordt meestal gebruikt om te verwijzen naar deze kenmerken, met inbegrip van taal en taalgebruikspatronen, rituelen, regels, en gewoonten. Een maatschappelijke of nationale cultuur omvat ook elementen als belangrijke historische gebeurtenissen en personages, regeringsfilosofieën, sociale gewoonten, familiepraktijken, religie, economische filosofieën en praktijken, geloofs- en waardesystemen, en rechtsbegrippen en -stelsels.
Dus ontwikkelt elke sociale eenheid – of het nu een relatie, groep, organisatie of samenleving is – in de loop der tijd een cultuur. Hoewel de bepalende kenmerken – of de combinatie van kenmerken – van elke cultuur uniek zijn, hebben alle culturen bepaalde gemeenschappelijke functies. Drie van deze functies zijn bijzonder belangrijk vanuit een communicatieperspectief: (1) individuen met elkaar verbinden, (2) de basis verschaffen voor een gemeenschappelijke identiteit, en (3) een context creëren voor interactie en onderhandeling tussen de leden.
De relatie tussen communicatie en cultuur
De relatie tussen communicatie en cultuur is zeer complex en intiem. Ten eerste worden culturen geschapen door communicatie; dat wil zeggen, communicatie is het middel van menselijke interactie waardoor culturele kenmerken – of het nu gewoonten, rollen, regels, rituelen, wetten of andere patronen zijn – tot stand komen en worden gedeeld. Het is niet zozeer de bedoeling van individuen om een cultuur te creëren wanneer zij met elkaar omgaan in relaties, groepen, organisaties of samenlevingen, maar veeleer dat culturen een natuurlijk bijprodukt zijn van sociale interactie. In zekere zin zijn culturen het “residu” van sociale communicatie. Zonder communicatie en communicatiemedia zou het onmogelijk zijn culturele kenmerken te bewaren en door te geven van de ene plaats en tijd naar de andere. Men kan dus stellen dat cultuur wordt gecreëerd, gevormd, doorgegeven en aangeleerd via communicatie. Het omgekeerde is ook het geval; dat wil zeggen, communicatiepraktijken worden grotendeels gecreëerd, gevormd en doorgegeven door cultuur.
Om de implicaties van deze relatie tussen communicatie en cultuur te begrijpen, is het nodig te denken in termen van voortdurende communicatieprocessen in plaats van een enkele communicatiegebeurtenis. Wanneer bijvoorbeeld een groep van drie personen voor het eerst bijeenkomt, brengen de leden individuele denk- en gedragspatronen met zich mee van eerdere communicatie-ervaringen en van andere culturen waarvan zij deel uitmaken of hebben uitgemaakt. Wanneer de individuen beginnen te communiceren met de andere leden van deze nieuwe groep, beginnen zij een reeks gedeelde ervaringen te creëren en manieren om daarover te praten. Als de groep blijft interageren, zal zich een reeks onderscheidende geschiedenis, patronen, gewoonten en rituelen ontwikkelen. Sommige van deze culturele kenmerken zouden heel duidelijk en tastbaar zijn, zodat een nieuwkomer bij de groep zou stuiten op voortdurende culturele “regels” waaraan hij zich door communicatie zou leren conformeren. Nieuwe leden zouden op hun beurt de groepscultuur op kleine, en soms grote, manieren beïnvloeden naarmate zij er deel van gaan uitmaken. Op een wederkerige manier vormt deze hervormde cultuur de communicatiepraktijken van huidige en toekomstige groepsleden. Dit is waar voor elke cultuur; communicatie vormt cultuur, en cultuur vormt communicatie.
Karakteristieken van Cultuur
Culturen zijn complex en veelzijdig. Zoals uit bovenstaande besprekingen blijkt, zijn culturen complexe “structuren” die bestaan uit een breed scala van kenmerken. De culturen van relaties of groepen zijn betrekkelijk eenvoudig vergeleken met die van organisaties en vooral samenlevingen. Edward Hall (1959, 1979) is een van de belangrijkste bijdragers aan het algemene begrip van de complexiteit van cultuur en het belang van communicatie voor het begrijpen van en omgaan met cultuurverschillen op maatschappelijk niveau.
Culturen zijn subjectief. Men heeft de neiging aan te nemen dat de elementen van de eigen cultuur logisch en zinvol zijn. Hieruit volgt dat als andere culturen – of het nu gaat om relaties, groepen, organisaties of samenlevingen – er anders uitzien, die verschillen vaak als negatief, onlogisch en soms als onzinnig worden beschouwd. Als iemand bijvoorbeeld een romantische relatie heeft die gekenmerkt wordt door het in het openbaar tonen van affectie, kan die persoon denken dat het gedrag van andere mensen die een meer gereserveerde relatiecultuur hebben, vreemd lijkt, zelfs ongepast. De persoon kan zich afvragen waarom een romantisch koppel niet openlijker genegenheid zou tonen aan elkaar in het openbaar. De persoon kan zelfs geneigd zijn te concluderen dat de “gereserveerde” relatie diepgang en intensiteit mist. Dit verschijnsel doet zich in allerlei situaties voor. Mensen die gewend zijn aan informele bijeenkomsten van een groep kunnen denken dat het naleven van formele vergaderregels vreemd en stijfjes is. Werknemers in een organisatie waar elke dag pakken worden gedragen, kunnen cynisch en vragend reageren wanneer zij binnenkomen in een organisatie waar casual kleding de standaard is. Iemand uit een cultuur die toestaat dat een man slechts één vrouw heeft, kan het ongepast vinden dat een andere cultuur toestaat dat een man meerdere vrouwen heeft.Met betrekking tot cultuur hebben veel mensen de neiging om “anders” gelijk te stellen aan “verkeerd”, ook al komen alle culturele elementen tot stand via in wezen identieke communicatieprocessen.
Culturen veranderen in de loop van de tijd. In feite veranderen culturen voortdurend, hoewel de verandering soms heel langzaam en onmerkbaar verloopt. Vele krachten beïnvloeden culturele verandering. Zoals hierboven is aangegeven, worden culturen geschapen door communicatie, en het is ook door communicatie tussen individuen dat culturen in de loop van de tijd veranderen. Elke persoon die betrokken is bij een communicatie-ontmoeting brengt de som mee van zijn of haar eigen ervaringen uit andere (vroegere of huidige) cultuurlidmaatschappen. In zekere zin is elke ontmoeting tussen individuen in nieuwe relaties, groepen, organisaties of samenlevingen een interculturele communicatiegebeurtenis, en deze wisselende culturele ontmoetingen beïnvloeden het individu en de culturen in de loop van de tijd. Reis- en communicatietechnologieën versnellen in hoge mate de verplaatsing van boodschappen van de ene culturele context naar de andere, en op kleine en grote manieren beïnvloeden culturen elkaar via communicatie. Uitspraken als “smeltkroes”, “wereldgemeenschap” en “werelddorp” duiden op de onvermijdelijkheid van interculturele beïnvloeding en verandering.
Culturen zijn grotendeels onzichtbaar. Veel van wat kenmerkend is voor culturen van relaties, groepen, organisaties of samenlevingen is onzichtbaar voor de leden ervan, net zoals de lucht onzichtbaar is voor degenen die haar inademen. Taal, natuurlijk, is zichtbaar, evenals begroetingsconventies, speciale symbolen, plaatsen en ruimten. De speciale en bepalende betekenissen die deze symbolen, begroetingen, plaatsen en ruimten hebben voor de individuen in een cultuur zijn echter veel minder zichtbaar. Men kan bijvoorbeeld waarnemen hoe mensen elkaar kussen bij het begroeten, maar tenzij men over veel meer culturele kennis beschikt, is het moeilijk te bepalen wat het gedrag betekent in de context van de cultuur van hun relatie, groep, organisatie of samenleving. Met andere woorden, zonder meer culturele kennis is het moeilijk te zeggen of de kus een gebruikelijke begroeting is onder toevallige kennissen of dat een dergelijke begroeting voorbehouden zou zijn aan familieleden of geliefden. Een ander voorbeeld: in sommige culturen wordt biefstuk beschouwd als een uitstekend voedingsmiddel. Indien men echter vegetariër zou zijn of lid van een cultuur waar de koe heilig is, zou diezelfde biefstuk een geheel andere culturele betekenis hebben.
Glimpen van Cultuur
Om bovengenoemde redenen zijn er maar weinig gelegenheden om cultuur en de dynamische relatie die er bestaat tussen cultuur en communicatie te “zien”. Twee van dergelijke gelegenheden doen zich voor wanneer culturele conventies worden geschonden of wanneer er intercultureel contact is.
Wanneer iemand een geaccepteerde culturele conventie, ritueel of gewoonte schendt-bijvoorbeeld door in een vreemde taal te spreken, dichter bij elkaar te staan dan gebruikelijk tijdens een gesprek, of onderwerpen te bespreken die gewoonlijk niet openlijk worden besproken- worden de andere leden van de cultuur zich ervan bewust dat er iets ongepasts aan de hand is. Wanneer “normale” culturele praktijken plaatsvinden, denken de leden van de cultuur er weinig van, maar wanneer schendingen plaatsvinden, worden de leden herinnerd – al is het maar even – aan de doordringende rol die cultuur heeft op het dagelijks leven.
Wanneer mensen andere groepen, organisaties, en vooral andere samenlevingen bezoeken, worden ze vaak geconfronteerd met – en zich daardoor bewust van – andere gewoonten, rituelen, en conventies. Deze situaties gaan vaak gepaard met een zekere ongemakkelijkheid, omdat de mensen proberen de kenmerken van de nieuwe cultuur te begrijpen en zich er soms aan aan te passen. In deze omstandigheden krijgt men opnieuw een glimp te zien van “cultuur” en van de processen waardoor mensen cultuur scheppen en zich daaraan aanpassen.
De rol van technologie en media
Alle instellingen binnen de samenleving vergemakkelijken de communicatie, en op die manier dragen zij allen bij tot de schepping, verspreiding en evolutie van cultuur. Communicatiemedia zoals televisie, film, radio, kranten, compact discs, tijdschriften, computers en Internet spelen echter een bijzonder belangrijke rol. Omdat de media de menselijke mogelijkheden voor het scheppen, vermenigvuldigen, overbrengen en opslaan van boodschappen uitbreiden, zorgen zij ook voor een uitbreiding en versterking van de cultuurvormende activiteiten. Door middel van deze communicatietechnologie worden boodschappen door tijd en ruimte heen overgedragen, opgeslagen, en later teruggehaald en gebruikt. Televisieprogramma’s, films, websites, videospelletjes en compact discs worden gecreëerd door menselijke activiteit en weerspiegelen daarom de culturele perspectieven van hun makers en breiden die verder uit. Ze gaan een eigen leven leiden, los van hun makers, wanneer ze worden uitgezonden en gedeeld binnen de steeds meer mondiale gemeenschap.
Onderwerpen en gebieden van studie
Inzicht in de aard van cultuur in relatie tot communicatie is op een aantal manieren nuttig. In de eerste plaats helpt het om de oorsprong te verklaren van verschillen tussen de praktijken, overtuigingen, waarden en gewoonten van verschillende groepen en samenlevingen, en het herinnert aan het communicatieproces waardoor deze verschillen zijn ontstaan. Deze kennis kan en moet de tolerantie van de mensen voor culturele verschillen vergroten. Ten tweede helpt het om het proces te verklaren dat individuen doormaken om zich aan te passen aan nieuwe relaties, groepen, organisaties en samenlevingen en de culturen van elk van hen. Ten derde onderstreept het het belang van communicatie als brug tussen culturen en als kracht achter culturele verandering.
Er zijn ook een aantal vragen die onderzoekers en beleidsmakers op dit gebied bezighouden. Betekent de toenemende communicatie tussen individuen, groepen en landen dat culturele verschillen en tradities onvermijdelijk helemaal zullen verdwijnen? Zullen de culturen van individuen uit groepen, organisaties en samenlevingen die veel toegang hebben tot en controle hebben over communicatiemedia, de culturen van culturen die minder middelen en minder toegang en controle hebben, overstemmen? Kan kennis worden gebruikt om individuen te helpen zich comfortabeler en effectiever aan te passen aan nieuwe relaties, groepen, organisaties en samenlevingen? Het belang van deze kwesties maakt dit gebied tot een belangrijk gebied voor voortgezet onderzoek door wetenschappers en praktijkmensen.
Zie ook:Globalisering van cultuur via de media; Groepscommunicatie; Interculturele communicatie, aanpassing en; Interculturele communicatie, interetnische relaties en; Interpersoonlijke communicatie; Taal en communicatie; Organisatiecommunicatie; Relaties, soorten; Sociale verandering en de media; Sociale doelen en de media; Samenleving en de media; Symbolen.
Bibliografie
Gudykunst, William B. (1991). Verschillen overbruggen: Effectieve Intergroep Communicatie. Newbury Park, CA: Sage Publications.
Gudykunst, William B., and Kim, Young Y. (1984). Communicatie met Vreemdelingen: An Approach to Inter-cultural Communication. New York: Random House.
Hall, Edward T. (1959). De Stille Taal. New York:Doubleday.
Hall, Edward T. (1979). De cultuur voorbij. New York:Doubleday.
Hunt, Todd, and Ruben, Brent D. (1992). Massacommunicatie: Producers and Consumers. New York: HarperCollins.
Kim, Young Y. (1988). Communicatie en Cross-Culturele Aanpassing. Clevedon, Eng: Multilingual Matters.
Ruben, Brent D. (1992). Communication and Human Behavior, 3e editie. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. Ruben, Brent D., en Stewart, Lea P. (1998). Communication and Human Behavior, 4e editie. Needham Heights, MA: Allyn & Bacon.
Schiller, Herbert. (1989). Cultuur, Inc. New York:Oxford University Press.
Brent D. Ruben
