In werkelijkheid hield Dante van Beatrice op afstand en hadden ze weinig tot geen contact met elkaar. De echte Beatrice Portinari heeft waarschijnlijk nooit enig idee gehad van de diepte van zijn passie voor haar. Toch zou zij een van de beroemdste figuren uit de literatuur worden.
Dante Alighieri zag en werd voor het eerst verliefd op Beatrice toen hij negen jaar oud was. Hij zou later over zijn onmiddellijke liefde voor haar schrijven in Vita Nuova, en zeggen: “Zie, een godheid sterker dan ik; die komt, zal over mij heersen.” De rest van zijn leven hield hij van haar op afstand. Ze zou in 1290 op vierentwintigjarige leeftijd sterven.
Beatrice is meer dan een eenvoudige muze. Ze is een geïdealiseerde liefde, het soort liefde dat de lichamelijkheid overstijgt. Alighieri heeft haar opgenomen in zowel La Vita Nuova als de Goddelijke Komedie. Zij is zijn redding; de “gentilissima” (de vriendelijkste) en “benedetta” (de gezegende). Het is Beatrice die in de Goddelijke Komedie als zijn gids in de hemel fungeert.
Bij elke bespreking van de prerafaëlitische werken van Dante en Beatrice staan de schilderijen van Dante Gabriel Rossetti centraal. De invloed van Dante Alighieri was Gabriël’s geboorterecht; hij was een onontkoombare geest in huize Rossetti. Zijn vader, professor Gabriele Rossetti, was een Dantean geleerde wiens obsessie voor het vinden van vrijmetselaars toespelingen in het werk van Dante zijn levensfixatie werd. Hoewel Dante Gabriel Rossetti in zijn jonge jaren de voorkeur gaf aan Engelse schrijvers als Shakespeare en Sir Walter Scott, lijkt Dante Alighieri in Gabriëls DNA te zijn opgenomen en werd het een veel voorkomend onderwerp in zijn werk. Gabriel zou later Dante’s Vita Nuova vertalen en zijn eigen persoonlijke leven en relatie met Elizabeth Siddal, het model/schilderes dat later zijn vrouw zou worden, leek soms parallel te lopen met Dante’s liefde voor Beatrice.
In Rossetti’s aquarel uit 1855 van Beatrice die Dante ontmoet op een huwelijksfeest, zien we de trekken van Elizabeth Siddal als Beatrice. Op dat moment was Siddal Rossetti’s muze en het belangrijkste vrouwelijke gezicht in zijn werk. In deze aquarel illustreert Rossetti een passage uit Vita Nuova:
Ik begon een flauwte en een kloppen te voelen aan mijn linkerzijde, die spoedig bezit namen van mijn hele lichaam. Toen herinner ik me dat ik heimelijk achterover leunde tegen een schilderij dat rond de muren van dat huis hing; en omdat ik bang was dat mijn beven door hen zou worden opgemerkt, sloeg ik mijn ogen op en keek naar die dames, en toen zag ik voor het eerst onder hen de voortreffelijke Beatrice. En toen ik haar zag, werden al mijn zintuigen overmeesterd door de grote heerlijkheid die de liefde verkreeg, omdat ik zo dicht bij dat allergenadigste wezen was, dat mij niets anders restte dan de geesten van het zicht.
Elizabeth Siddal werd ontdekt door kunstenaar Walter Deverell toen zij in een hoedenwinkel werkte. Nadat ze had geposeerd voor Deverell’s Twaalfde Nacht, begon ze model te staan voor andere prerafaëlitische kunstenaars, waaronder Rossetti. Toen Rossetti ontdekte dat zij ook artistieke bedoelingen had, nam hij haar aan als leerling en vanaf dat moment poseerde zij alleen nog voor hem. Dit leidde tot wat voor beiden een belangrijke maar complexe relatie zou worden en tien jaar later trouwden ze. Rossetti vertrouwde kunstenaar Ford Madox Brown toe dat toen hij Lizzie voor het eerst zag, hij het gevoel had dat “zijn lot was bepaald”. Dit gevoel van lotsbestemming was misschien niet de letterlijke waarheid, maar het illustreert zijn pogingen om Lizzie te vereenzelvigen met het soort liefde dat Dante had voor Beatrice. Het kan zijn dat Rossetti zich zo met Dante identificeerde dat hij diens relatie met Beatrice nabootste, door Lizzie als de ideale vrouw te zien en haar tot zijn artistieke muze uit te roepen. Voor meer over hun relatie, zie mijn eerdere post Pre-Raphaelite Marriages: Dante Gabriel Rossetti and Elizabeth Siddal.
Siddal’s trekken zijn ook te zien in The Meeting of Dante and Beatrice in Paradise.
Rossetti werd beïnvloed door Dante’s Beatrice en Poe’s The Raven toen hij The Blessed Damozel schreef. Dit idee van liefde na de dood zou een diepere betekenis krijgen na het vroegtijdige overlijden van Elizabeth Siddal aan een overdosis Laudanum. Zijn vereenzelviging met Dante had een beangstigend nieuw niveau bereikt. Nu zijn vrouw niet langer een levende muze is, wordt zij een nog meer Beatrijs-achtige figuur, onbereikbaar in het hiernamaals. In zijn postuum eerbetoon aan haar schilderde hij haar als Beatrice op de rand van de dood.
Op de achtergrond van Beata Beatrix zien we de figuur van Dante en de allegorische figuur van de Liefde.
Rossetti schilderde Jane Morris als Beatrice in dit ongewoon eenvoudige werk. Verstoken van zijn gebruikelijke rekwisieten, bloemen en symboliek, geeft Rossetti Jane de rol die ooit door zijn vrouw werd vervuld. Let op de spiraalvormige haarspeld.
Jane Morris verschijnt opnieuw als Beatrice in The Salutation of Beatrice. Het lijkt erop dat Rossetti, hoezeer hij ook had verlangd naar de geïdealiseerde liefde die hij had voor Lizzie Siddal, ook behoefte had aan een aardse liefde. Het bestaan van Siddal leek misschien een vervulling van de liefde waarover hij schreef in De zalige Damozel, maar het was niet genoeg om hem te onderhouden. In de loop van zijn leven had hij passies voor andere vrouwen, waaronder model Fanny Cornforth, Siddal, en Jane Morris. Elk van deze liefdes had een onmiskenbare invloed op zijn werk en stijl.
Er zijn zoveel werken van Rossetti geïnspireerd door Dante dat ik ze zeker niet allemaal hier in deze blogpost kan opnemen. Maar ik moet wel een van Rossetti’s schilderijen van Beatrice delen, die ik heel mooi vind. Het heeft lichtere tinten en een delicaat, floraal motief. Kortom, dit is het type Rossetti waar ik van hou. Jane Morris als een godinachtige figuur zoals alleen Rossetti haar kan vangen, vergelijkbaar met mijn andere Rossetti liefdes: De dagdroom, Proserpine en Astarte Syriaca.
Het grootste van Rossetti’s Danteïsche werken is Dante’s droom, een voorstelling van Dante die droomt van Beatrice’s dood in Vita Nuova. Let op de klaprozen die over de vloer verspreid liggen. Jane Morris verschijnt als Beatrice, hoewel Rossetti haar het rode haar van Elizabeth Siddal heeft gegeven.
Andere prerafaëlitische en Victoriaanse kunstenaars maakten werken geïnspireerd door Dante’s onbeantwoorde liefde voor Beatrice.
Simeon Solomon werd zeker beïnvloed door het prerafaëlitisme, en Rossetti’s invloed is te zien in zijn tekening van Dante die Beatrice ontmoet.
Henry Holiday, die bij zijn dood werd omschreven als “de laatste prerafaëliet” schilderde Dante en Beatrice in 1883-4. Hij reisde naar Florence om nauwkeurigheid in zijn werk te bereiken en ik moet zeggen dat ik de architectuur indrukwekkend vind.
Marie Spartali Stillman studeerde bij Ford Madox Brown en in 1867 werd zij ook bevriend met Dante Gabriel Rossetti. Die vriendschap inspireerde haar tot het schilderen van Dante. Aan het eind van de jaren 1870 verhuisde Spartali Stillman naar Florence en het leven daar beïnvloedde veel Italianiserende werken, waarvan sommige niet alleen geïnspireerd waren op klassieke bronnen, maar ook op Dante Gabriel Rossetti’s Vroege Italiaanse Dichters.
John William Waterhouse schilderde Dante en Beatrice in 1915
Het is gemakkelijk te vergeten dat Beatrice een echte vrouw was. We weten natuurlijk helemaal niets over haar, behalve Dante’s obsessie voor haar. Wat waren haar passies, haar angsten, haar liefdes? Ze mag dan gestorven zijn toen ze vierentwintig was, maar ze heeft literaire onsterfelijkheid bereikt. Wat kunnen wij in de 21e eeuw leren van Dante en Beatrice? Onze maatschappij lijkt vergeten te zijn dat er vele vormen van liefde zijn. Dante’s liefde voor Beatrice mag dan geïdealiseerd en onbereikbaar zijn geweest, maar de kern van die liefde is bewondering, goedheid en respect. Dat is een vorm van liefde die je niet veel ziet in de media van de wereld van vandaag. Wij waarderen het sprankelende en liefde is synoniem geworden met fysieke lust. Dante’s liefde overstijgt het fysieke. Het is een liefde van het hart en het intellect. Koester je de mensen in je leven die ons intellectueel inspireren, die ons ertoe aanzetten de beste versie van onszelf te zijn die we kunnen zijn? Dat is iets waar we allemaal naar moeten streven.
“O menselijk ras, geboren om omhoog te vliegen, waarom valt gij bij een beetje wind zo neer?”-Dante Alighieri, De Goddelijke Komedie
