De schepping van Pakistan – een vergissing?

LONDEN – Het was nooit mijn plan om de Pakistanen te vertellen dat hun land een vergissing was geweest. Ik was toen 19 jaar oud, de zomer in Pakistan met 40 andere jonge Canadese universiteitsstudenten op een reis om internationaal begrip te kweken. Ik had al door dat dit een volkomen zinloze exercitie was, maar het was een gratis reis en ik was nog nooit buiten Noord-Amerika geweest.

Ik wist ook al dat het opplakken van strooibiljetten in Lahore met de aankondiging van een openbaar debat waarin de bezoekers zouden betogen dat de oprichting van Pakistan een slecht idee was geweest, een heel slecht idee zou zijn, maar niemand vroeg naar mijn mening.

Dus ontstonden er rellen in Lahore, en de militaire dictator van die tijd liet ons allemaal arresteren en naar een jongensschool in Abbotabad verschepen, leeg voor de zomer, totdat ze genoeg zitplaatsen konden vinden op Pakistan International Airlines om ons allemaal het land uit te zetten. (Dezelfde stad was ook, veel later, het laatste toevluchtsoord van Osama bin Laden, maar dat terzijde.)

Hoe dan ook, deze maand is het 70 jaar geleden dat India werd opgedeeld en Pakistan onafhankelijk werd, dus misschien is het tijd om dat afgebroken debat opnieuw te voeren. Vooral omdat de 18e premier van Pakistan, Nawaz Sharif, zojuist door het Pakistaanse Hooggerechtshof uit de macht is gezet. In al die 70 jaar is geen enkele Pakistaanse premier er ooit in geslaagd een volledige ambtstermijn uit te zitten.

Pakistan is niet bepaald een “mislukte staat”. Het biedt een zeer comfortabel leven voor ongeveer 5 miljoen bevoorrechte mensen, waaronder de immens rijke Sharif familie. (Nawaz Sharif’s broer Shahbaz zal het premierschap overnemen zodra hij zijn baan als eerste minister van de deelstaat Punjab kan opgeven en in de Nationale Assemblee kan worden gekozen). Nog eens 30 of 40 miljoen mensen hebben een bescheiden maar aanvaardbaar leven, en de overige 150 miljoen mensen schrapen net langs de bodem.

India is ook niet rijk. Het inkomen per hoofd van de bevolking ligt in India slechts ongeveer 20 procent hoger dan in Pakistan, en het inkomen per hoofd van de 190 miljoen Indiase moslims – die de armste zijn van de belangrijkste religieuze gemeenschappen van het land – is waarschijnlijk iets lager dan het gemiddelde inkomen in Pakistan. Maar het is nog steeds de moeite waard om de vraag te stellen of iedereen beter af zou zijn geweest als het door de Britten geregeerde India in 1947 niet was opgedeeld.

Op de eerste plaats was het het best opgeleide en meest welvarende deel van India’s moslimbevolking dat in 1947 naar Pakistan verhuisde. Als hun 20 miljoen nakomelingen nog in hun voorouderlijke huizen waren, zouden de gemiddelde mosliminkomens in het afgeknotte India van vandaag een stuk hoger liggen.

Het aandeel van moslims in de bevolking van een ongedeeld India zou zo hoog zijn geweest dat zij politiek niet konden worden genegeerd. Als Pakistan (en Bangladesh, dat zich in 1971 afsplitste van Pakistan) nog deel zou uitmaken van India, zouden de moslims geen 13 procent uitmaken van de bevolking van dat onverdeelde India. Ze zouden meer dan 30 procent zijn.

Zo’n India, ervan uitgaande dat het democratisch zou blijven, had nooit kunnen eindigen met een sektarische hindoenationalist als Narendra Modi als premier. Een derde van het electoraat zou instinctief tegen hem stemmen. Op dezelfde manier zouden moslims die zich op een religieus platform opstelden niet slagen – maar veel moslims zouden op grond van hun verdiensten in hoge functies worden verkozen.

Is dit naïef? Zouden de boze Hindoes de Moslims niet gewoon afslachten? Dat was immers de impliciete redenering achter de eis van een aparte staat voor Indiase moslims.

Als de Hindoe-meerderheid de 190 miljoen moslims van het huidige India niet heeft uitgemoord, hoe zouden zij dan de 530 miljoen moslims van een ongedeeld India uitmoorden? Naar schatting zijn er sinds 1950 in India 10.000 mensen gedood bij communaal geweld tussen Hindoes en Moslims, en drie van de slachtoffers waren Moslims voor elke gedode Hindoe – maar deze aantallen zijn nauwelijks te vergelijken met de onmiddellijke en langdurige kosten in mensenlevens van de afscheiding.

Minimaal een miljoen mensen werden afgeslacht in de wederzijdse Moslim-Hindoe-slachtingen van 1947, toen 10 miljoen mensen van India naar Pakistan verhuisden of andersom. Nog eens een miljoen burgers werden gedood in de oorlog van 1971 die Pakistan uit elkaar dreef en leidde tot een onafhankelijk Bangladesh. En hoewel de vier oorlogen tussen India en Pakistan slechts ongeveer 30.000 soldaten hebben gedood, hebben beide landen nu kernwapens.

Een ander ding. Geen deling zou waarschijnlijk geen militaire staatsgrepen op het subcontinent hebben betekend. India is al 70 jaar ’s werelds grootste democratie, terwijl Pakistan en Bangladesh al bijna de helft van hun onafhankelijke geschiedenis door generaals worden geregeerd.

Kan het ook anders zijn gegaan? Zowel Gandhi, ondanks zijn heilige status een diep sektarisch Hindoeïstisch leider, als Muhammad Ali Jinnah, de leider van de All-India Muslim League en de stichter van Pakistan, waren binnen een jaar na de afscheiding dood. Als de Britse regering niet zo’n paniekerige haast had gehad om India te verlaten, was er misschien tijd geweest voor meer gematigde Hindoe- en Moslimleiders om over een andere uitkomst te onderhandelen.

Of niet, al naar gelang het geval. Dit is louter een hypothetisch spel, want als de deling eenmaal een feit was, was het onomkeerbaar. Maar het zou zeker een interessant debat zijn geweest.

Gwynne Dyer is een onafhankelijke Canadese journalist en militair historicus.