Er is nauwelijks een eenvoudiger, algemener spel denkbaar dan tikkertje, het kinderspel waarbij een speler, aangeduid als ‘het’, andere spelers achtervolgt en probeert aan te raken (’tag’) om een van hen ‘het’ te maken, enzovoort tot in het oneindige.
In feite, met zijn vele variaties (waaronder freeze tag, last tag, blindemannetjes bluf, en “eend, eend, gans,” om er maar een paar te noemen), is tikkertje waarschijnlijk een van de oudste, meest alomtegenwoordige kinderspelletjes die er bestaan (een variant wordt zelfs genoemd in oude Griekse poëzie geschreven 500 jaar voor de geboorte van Christus).
We vonden het dan ook merkwaardig toen medio 2018 internetmemes in onze inbox begonnen op te duiken waarin de bewering werd gepromoot dat de naam van het spel, tag, is ontstaan als het acroniem van de Engelstalige uitdrukking touch and go. Zoals zo vaak het geval is bij trivia-aanbiedingen, werd het gebracht als een stukje kennis dat zo intuïtief voor de hand ligt dat je je zou moeten schamen als je er niet van op de hoogte was:
Het was gelukkig niet onze eerste ronde met volkse etymologie. Enkele jaren geleden werd ons gevraagd ons te buigen over beweringen dat het woord nieuws een acroniem is dat is afgeleid van verschillende voorgestelde aaneengeregen zinnen, waarbij de twee populairste kanshebbers het noorden, oosten, westen en zuiden waren, en opmerkelijke gebeurtenissen, het weer en sport. Door te kijken naar wat etymologen eigenlijk te zeggen hadden over de afleiding van het woord, kwamen we erachter dat geen van beide authentiek is. In feite is nieuws ontstaan uit een Frans woord, nouvelles, dat op zijn beurt is ontstaan uit het Latijnse woord nova.
We kregen soortgelijke resultaten toen we de internetberichten onderzochten dat het woord fuck een acroniem is voor ontucht met toestemming van de koning (of verschillende alternatieve uitdrukkingen), en het woord shit een acroniem is voor schip hoog op doorreis. De fantasierijke fictieve geschiedenissen die worden gebruikt om deze beweringen te staven, verdampen gewoonlijk bij nader onderzoek. Er zijn zoveel voorbeelden van dit verschijnsel dat iemand er een slimme bijnaam voor heeft bedacht: backronym, door de Oxford Dictionaries blog gedefinieerd als “een acroniem dat opzettelijk wordt gecreëerd bij een bepaald woord of bepaalde woorden, hetzij om een memorabele naam te creëren, hetzij als een fantasievolle verklaring van de oorsprong van een woord.”
Het verbaasde ons dan ook niet dat geen enkel woordenboek dat we hebben nagekeken, de oorsprong van het woord tag, zoals gebruikt om het kinderspel aan te duiden, terugvoert tot een acroniem. Merriam-Webster vermeldt dat het woord voor het eerst in die zin werd gebruikt in 1738 en zegt dat de oorsprong van tag onbekend is. Volgens de Oxford English Dictionary (OED) stamt het woord uit het midden van de achttiende eeuw en is het “misschien een variant van tig”. Wat de oorsprong van tig betreft, vertelt de OED ons dat het algemeen in gebruik kwam in het begin van de achttiende eeuw en “misschien een variant is van het werkwoord tick.”
Hoe speculatief deze etymologische connecties ook zijn, met het woord tick bevinden we ons op wat in ieder geval aanvoelt als vaste grond. Dit is weer OED:
Oorsprong
Midden-Engels (als werkwoord in de betekenis ‘kloppen, aanraken’): waarschijnlijk van Germaanse oorsprong en verwant aan het Nederlandse tik (zelfstandig naamwoord), tikken (werkwoord) ‘kloppen, aanraken’. Het zelfstandig naamwoord werd in laat Middelengels vastgelegd als ‘een lichte tik’; de huidige betekenissen dateren uit de late 17e eeuw.
Zoals blijkt zijn tick, tig, tag, en touch allemaal namen die door de eeuwen heen in het Engels voor het kinderspel zijn gebruikt. Folklorist en sociaal historicus Steve Roud schreef voor de British Library het volgende over “achtervolgingsspelletjes” en hun namen:
Het is onmogelijk na te gaan, maar het is een vrij veilige gok dat kinderen over de hele wereld elkaar altijd voor de lol hebben achtervolgd, en dat ze dit in de meeste samenlevingen hebben omgezet in het eenvoudigste van alle achtervolgingsspelletjes dat we – afhankelijk van waar je vandaan komt – ’tig’, ’tag’, ’tick’, ‘it’, ‘he’, of ’touch’ noemen. Eén kind achtervolgt de anderen en probeert hen aan te raken; wie hij aanraakt, wordt tijdelijk ‘het’ en is nu de achtervolger tot hij een ander aanraakt. Het spel, en de naam ‘Tik’, gaan ten minste terug tot het begin van de zeventiende eeuw, toen ze voor het eerst in de geschriften in Groot-Brittannië voorkwamen.
The Modern Playmate, a Book of Games, Sports and Diversions, gepubliceerd in Engeland in 1875, noemt dit tijdverdrijf uitsluitend “tig”:
Tig.
Dit is het eenvoudigste van alle spelen. Van een aantal spelers gaat er één “Tig”, en probeert een van de anderen onverschillig te vangen en aan te raken; de speler die zo wordt aangeraakt, wordt tig in zijn trun totdat hij iemand anders aanraakt. De aangeraakte speler kan niet terug aanraken totdat hij eerst een andere speler heeft opgejaagd.
En hoewel het bewijs niet overtuigend is, suggereert het wel dat het spel dat het grootste deel van de Engelssprekende wereld nu kent als “tag” in vroegere tijden beter bekend was onder varianten van het woord zoals “tig” (en dat nog steeds is, in sommige streken), wat in tegenspraak is met de bewering dat de naam is ontstaan als een acroniem van “touch and go”. In ieder geval wordt het acroniem door geen enkele gerenommeerde bron als zijn oorsprong vermeld.
Dit gezegd zijnde, vinden we wel gepubliceerde gevallen die minstens honderd jaar teruggaan en waarin tag in verband wordt gebracht met de uitdrukking touch and go. Hier is bijvoorbeeld een gedicht uit 1912 dat verwijst naar “a playing tag, Touch and go”:
In dezelfde geest bevat een vrolijk stukje pianomuziek met de titel “A Game of Tag,” gepubliceerd in 1902, de verklarende noot: “Touch and go. Goed voor alle soorten loopspelletjes.”
Maar geen van beide beweert dat tag “staat voor” touch and go. Wat de voorbeelden aangeven is dat de uitdrukking “touch and go” is gebruikt als een beschrijving van de activiteit die “tag” wordt genoemd, niet dat het de acronymische bron van de naam was.
Voor het laatste woord over dit onderwerp verwijzen we u naar deze tweet van de redacteuren van het Merriam-Webster Dictionary, die beter geplaatst zijn dan de rest van ons om het te weten:
