Gastvogels tolereren alleen parasitaire koekoekseieren in hun nest als ze represailles vrezen

De bruinkopkoevogel is een ware nachtmerrie voor zijn gastheren: Als zij de eieren van de broedparasiet uit het nest werpen, straft deze hen door hun hele legsel te vernietigen. Onderzoekers van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Biologie in Plön en de Harvard Universiteit hebben een wiskundig model ontworpen voor het analyseren van de interactie tussen vogelbroedparasieten en hun gastheren. Uit de modelberekeningen blijkt dat vogels de eieren van een broedparasiet alleen in hun nest accepteren als zij daartoe worden gedwongen door vergelding van de kant van de indringer.

De maffia-hypothese biedt een verklaring voor de reden waarom sommige gastvogels de eieren van parasieten niet uit hun nesten verwijderen. De koekoek legt zijn eieren in de nesten van andere vogels om zichzelf de moeite van het grootbrengen van zijn eigen jongen te besparen. Sommige parasitaire vogelsoorten, zoals de Noord-Amerikaanse bruinkopkoekoek (Molothrus ater) of de Europese koekoek (Clamator glandarius) plunderen echter de nesten van hun gastheer uit wraak wanneer de gastheer zijn eieren niet aanvaardt. Onder deze omstandigheden is het logisch dat de gastvogels het extra werk dat het grootbrengen van de koekoeken in het nest met zich meebrengt, tolereren om het leven van hun eigen nakomelingen niet in gevaar te brengen.

Gastvogels kunnen verschillend reageren op broedparasieten: terwijl sommige in principe de eieren van andere vogels accepteren, ruimen andere ze onmiddellijk uit. Weer andere accepteren parasitaire eieren alleen wanneer hun nesten al een keer zijn leeggeroofd. Welke van deze gedragsstrategieën het meest succesvol is, hangt af van de heersende milieuomstandigheden en van hoe vaak de tegenstander in een populatie opduikt: als er veel maffiaparasieten in de buurt zijn, loont het voor de gastheren de moeite om de parasieteneieren zonder weerstand te aanvaarden. Als de parasieten echter niet terugslaan, zijn gastvogels die de koekoekseieren onmiddellijk uit hun nest verwijderen, in het voordeel. Bijgevolg schommelt de frequentie van de verschillende gedragsstrategieën in regelmatige cycli.

Niet alle wetenschappers zijn het echter eens met de maffia-hypothese. Het is ook mogelijk dat parasitaire vogels nesten van andere vogels plunderen, zodat de gastheren gedwongen worden een nieuw legsel te produceren, waarin zij dan hun eigen eieren kunnen leggen op een tijdstip dat hun het beste uitkomt. Dit gedrag, dat bekend staat als “farming”, is in de praktijk niet altijd gemakkelijk te onderscheiden van vergelding. Daarom is het niet helemaal duidelijk of vergelding of ‘farming’ een betere strategie is om de tolerantie van parasitaire eieren door gastvogels te verzekeren.

De Max Planck-onderzoekers reconstrueerden met behulp van een computermodel de interactie tussen farming en vergelding en tussen voorwaardelijke en onvoorwaardelijke tolerantie. De resultaten die zij verkregen suggereren dat gastheren alleen koekoekseieren in hun nesten tolereren wanneer de parasieten hen straffen door een strategie van vergelding aan te nemen. “Landbouwgedrag daarentegen – dat is het plunderen van volgroeide legsels zonder dat de gastheren daarvan kunnen leren – resulteert in het verwerpen van parasitaire eieren door de gastheren. Bij afwezigheid van maffiaparasieten is het zinvoller voor de gastheren om koekoekseieren uit het nest te gooien,” legt Maria Abou Chakra van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Biologie uit.

De frequentie van de vier gedragingen fluctueert cyclisch, afhankelijk van de heersende milieuomstandigheden. Gastheren en parasieten wedijveren met elkaar in een constante evolutionaire wedloop. Elke strategie wordt beantwoord met een tegenstrategie. “Er is geen optimaal gedrag in dergelijke gastheer-parasiet relaties. Geen van beide partijen kan de ander voortdurend te slim af zijn,” zegt Arne Traulsen, directeur van de afdeling Evolutietheorie aan het Max Planck Instituut in Plön.