We beleven het begin van een nieuw tijdperk in de geschiedenis van de aarde – het Antropoceen.
Mensen hebben altijd al aspecten van hun omgeving vormgegeven, van vuur tot landbouw. Maar de invloed van Homo sapiens op aarde heeft zo’n niveau bereikt dat het nu de huidige geologische tijd bepaalt.
Van luchtvervuiling in de bovenste atmosfeer tot fragmenten plastic op de bodem van de oceaan, het is bijna onmogelijk om een plek op onze planeet te vinden die niet op de een of andere manier door de mensheid is aangeraakt. Maar er is een donkere wolk aan de horizon.
Lees meer over uitsterven:
- Massa-uitsterven: kunnen we het stoppen?
- Heeft een dier zich ooit zelf tot uitsterven ontwikkeld?
- Waren vogels de enige dinosaurussen die uitsterven overleefden?
Meer dan 99 procent van de soorten die ooit op Aarde hebben bestaan, zijn uitgestorven, de meeste tijdens cataclysmen en uitstervingen van het soort dat de dinosauriërs uitroeide.
De mensheid is nog nooit met een gebeurtenis van die omvang geconfronteerd, maar vroeg of laat zullen we dat wel doen.
Het einde van de mensheid is onvermijdelijk
Het uitsterven van de mensheid is, volgens veel deskundigen, geen kwestie van ‘of’, maar van ‘wanneer’. En sommigen denken dat het eerder vroeger dan later zal komen. In 2010 beweerde de eminente Australische viroloog Frank Fenner dat de mens waarschijnlijk in de volgende eeuw zal uitsterven als gevolg van overbevolking, vernietiging van het milieu en klimaatverandering.
Natuurlijk kan en zal de aarde prima overleven zonder ons. Het leven zal blijven bestaan, en de sporen die we op de planeet hebben achtergelaten zullen sneller vervagen dan je zou denken. Onze steden zullen afbrokkelen, onze velden zullen overwoekeren en onze bruggen zullen vallen.
“De natuur zal uiteindelijk alles afbreken,” zegt Alan Weisman, auteur van het boek The World Without Us uit 2007, waarin wordt onderzocht wat er zou gebeuren als de mens van de planeet zou verdwijnen. “Als de natuur iets niet kan afbreken, begraaft ze het uiteindelijk.”
Vroeg of laat zal er van de mensheid alleen nog maar een dun laagje plastic, radioactieve isotopen en kippenbotjes – we doden 60 miljard kippen per jaar – in het fossielenbestand overblijven. Voor het bewijs hiervan kunnen we kijken naar gebieden van de planeet die we gedwongen hebben moeten verlaten.
In de 19-mijl uitsluitingszone rond de Tsjernobyl-centrale in Oekraïne, die ernstig werd besmet na de reactorsmelting in 1986, gedijen planten en dieren op een manier die ze nooit eerder hebben gedaan.
Een studie uit 2015, gefinancierd door de Natural Environment Research Council, vond “overvloedige populaties wilde dieren” in de zone, wat suggereert dat de mens een veel grotere bedreiging vormt voor de lokale flora en fauna dan 30 jaar chronische blootstelling aan straling.
De snelheid waarmee de natuur een landschap herovert, hangt sterk af van het klimaat van een gebied. In de woestijnen van het Midden-Oosten zijn ruïnes van duizenden jaren geleden nog steeds zichtbaar – maar hetzelfde kan niet worden gezegd van steden van slechts een paar honderd jaar oud in tropische wouden.
In 1542, toen de Europeanen voor het eerst de regenwouden van Brazilië zagen, meldden zij steden, wegen en akkers langs de oevers van grote rivieren. Nadat de bevolking was gedecimeerd door ziektes die de ontdekkingsreizigers met zich meebrachten, werden deze steden echter snel door het oerwoud heroverd. De ruïnes van Las Vegas zullen zeker veel langer blijven bestaan dan die van Mumbai.
Pas nu kunnen we dankzij ontbossing en teledetectietechnieken een glimp opvangen van wat er vroeger was.
Planten- en diersoorten die een nauwe band met de mensheid hebben opgebouwd, lopen het meeste gevaar als wij verdwijnen.
De gewassen die de wereld voeden, afhankelijk als ze zijn van regelmatige toepassingen van pesticiden en kunstmest, zouden snel worden vervangen door hun wilde voorouders.
“Ze zullen worden overboden, snel,” zegt Weisman. “Wortelen zullen terug veranderen in Queen Anne’s lace, maïs kan teruggaan in teosinte – de oorspronkelijke korenaar die niet veel groter was dan een takje tarwe.”
De plotselinge verdwijning van bestrijdingsmiddelen zal ook een bevolkingsexplosie voor insecten betekenen.
Insecten zijn mobiel, planten zich snel voort en leven in vrijwel elke omgeving, waardoor ze een zeer succesvolle klasse van soorten vormen, zelfs wanneer de mens actief probeert ze te onderdrukken.
“Ze kunnen muteren en zich sneller aanpassen dan al het andere op de planeet, behalve misschien microben,” legt Weisman uit. “Alles wat er lekker uitziet, wordt verslonden.”
De insectenexplosie zal op zijn beurt een bevolkingstoename van insectenetende soorten voeden, zoals vogels, knaagdieren, reptielen, vleermuizen en spinachtigen, en dan een hausse van de soorten die deze dieren eten, en zo verder de hele voedselketen door.
Maar wat omhoog gaat, moet omlaag komen – die enorme populaties zullen op de lange termijn onhoudbaar zijn als het voedsel dat de mens heeft achtergelaten, eenmaal is geconsumeerd.
De echo’s in het hele voedselweb, veroorzaakt door het verdwijnen van de mens, kunnen nog tot 100 jaar in de toekomst zichtbaar zijn, voordat de dingen tot een nieuw normaal worden.
Sommige wilde rassen van koeien of schapen zouden kunnen overleven, maar de meeste zijn gefokt tot trage en volgzame eetmachines die in grote aantallen zullen uitsterven.
“Ik denk dat ze heel snel zullen worden geplukt door deze wilde carnivoren of wilde carnivoren die zullen gaan woekeren,” zegt Weisman.
Deze carnivoren zullen menselijke huisdieren omvatten, meer waarschijnlijk katten dan honden. “Ik denk dat wolven zeer succesvol zullen zijn en dat ze honden zullen verdringen,” zegt Weisman.
“Katten zijn een zeer succesvolle niet-inheemse soort over de hele wereld. Overal waar ze komen gedijen ze goed.”
De vraag of ‘intelligent’ leven opnieuw zou kunnen evolueren is moeilijker te beantwoorden. Eén theorie stelt dat intelligentie is geëvolueerd omdat het onze vroege voorouders hielp milieuschokken te overleven.
Een andere theorie is dat intelligentie individuen helpt te overleven en zich voort te planten in grote sociale groepen.
Een derde theorie is dat intelligentie slechts een indicator is voor gezonde genen. Alle drie de scenario’s zouden zich plausibel opnieuw kunnen voordoen in een post-menselijke wereld.
“Het op een na grootste brein van de primaten per lichaamsgewicht is dat van de baviaan, en je zou kunnen zeggen dat zij de meest waarschijnlijke kandidaat zijn,” zegt Weisman.
“Ze leven in bossen, maar ze hebben ook geleerd om aan de rand van het bos te leven. Ze kunnen heel goed voedsel verzamelen in savannen, ze weten hoe ze zich moeten groeperen tegen roofdieren. Bavianen zouden kunnen doen wat wij deden, maar aan de andere kant zie ik geen motivatie voor hen. Het leven is echt goed voor hen zoals het is.”
De toekomst van het leven op een vervuilde planeet
De schokken die bavianen (of andere soorten) uit hun comfortzone zouden kunnen verdrijven, zouden in gang kunnen worden gezet door het verdwijnen van de mens.
Zelfs als we morgen allemaal zouden verdwijnen, zal het tienduizenden jaren duren voordat de broeikasgassen die we in de atmosfeer hebben gepompt, zijn teruggekeerd naar pre-industriële niveaus.
Sommige wetenschappers geloven dat we al cruciale omslagpunten hebben gepasseerd – met name in de poolgebieden – die de klimaatverandering zullen versnellen, zelfs als we nooit meer een molecuul CO2 uitstoten. Dan is er nog de kwestie van de kerncentrales in de wereld.
Het bewijs uit Tsjernobyl suggereert dat ecosystemen kunnen terugveren van vrijkomende straling, maar er zijn ongeveer 450 kernreactoren in de wereld die zullen beginnen te smelten zodra de brandstof opraakt in de noodgeneratoren die hen van koelvloeistof voorzien.
Er is gewoon geen manier om te weten hoe zo’n enorme, abrupte vrijlating van radioactief materiaal in de atmosfeer de ecosystemen van de planeet zou kunnen beïnvloeden.
En dat is nog voordat we andere bronnen van vervuiling in ogenschouw nemen.
De decennia na het uitsterven van de mensheid zullen worden getekend door verwoestende olielekkages, chemische lekken en explosies van uiteenlopende omvang – allemaal tikkende tijdbommen die de mensheid heeft achtergelaten. Sommige van deze gebeurtenissen kunnen leiden tot branden die nog tientallen jaren kunnen duren.
- Waarom u zou moeten abonneren op BBC Science Focus
Onder het stadje Centralia in Pennsylvania brandt sinds ten minste 1962 een steenkoollaag die de evacuatie van de plaatselijke bevolking en de afbraak van het stadje heeft veroorzaakt.
Heden ten dage ziet het gebied eruit als een weide met geplaveide straten die er doorheen lopen en rookpluimen en koolmonoxide die eronder vandaan komen. De natuur heeft het oppervlak heroverd.
De laatste sporen van de mensheid
Maar sommige sporen van de mensheid zullen blijven, zelfs tientallen miljoenen jaren na ons einde. Microben zullen de tijd krijgen om zich te ontwikkelen en het plastic te consumeren dat wij hebben achtergelaten.
Routes en ruïnes zullen nog vele duizenden jaren zichtbaar zijn (Romeins beton is 2000 jaar later nog steeds herkenbaar), maar zullen uiteindelijk worden begraven of door natuurkrachten worden opgebroken.
Het voelt geruststellend dat onze kunst een van de laatste bewijzen zal zijn dat wij hebben bestaan. Keramiek, bronzen beelden en monumenten als Mount Rushmore zullen tot onze meest blijvende erfenissen behoren.
Lees meer over de aarde na de mens:
- Het leven vindt een weg: wanneer de natuur verlaten plaatsen weer opeist
- Chernobyl: Is het gebied hersteld sinds de kernramp in 1986?
Ook onze uitzendingen: De aarde zendt haar cultuur al meer dan 100 jaar uit via elektromagnetische golven, en die golven gaan de ruimte in.
Dus 100 lichtjaar verderop, met een antenne die groot genoeg is, kun je een opname opvangen van beroemde operazangers in New York – de eerste publieke radio-uitzending, in 1910.
Die golven zullen nog een paar miljoen jaar in herkenbare vorm voortduren, steeds verder van de aarde, tot ze uiteindelijk zo zwak worden dat ze niet meer te onderscheiden zijn van de achtergrondruis van de ruimte.
Maar zelfs radiogolven zullen door ons ruimtevaartuig worden overleefd.
De Voyager-sondes, die in 1977 zijn gelanceerd, suizen met een snelheid van bijna 60.000 km/uur het zonnestelsel uit.
Zolang ze niets raken, wat vrij onwaarschijnlijk is (de ruimte is erg leeg), zullen ze de fatale ontmoeting van de aarde met een opgeblazen zon overleven over 7.
Ze zullen de laatst overgebleven erfenis van de mensheid zijn, voor eeuwig spiraalsgewijs naar buiten in de inktzwarte duisternis van het heelal.
- Dit artikel verscheen voor het eerst in nummer 304 van BBC Science Focus – ontdek hier hoe u zich kunt abonneren
