Lázaro Cárdenas, voluit Lázaro Cárdenas del Río, (geboren 21 mei 1895, Jiquilpan, Mexico – overleden 19 oktober 1970, Mexico Stad), president van Mexico (1934-40), bekend om zijn inspanningen om de sociale en economische doelstellingen van de Mexicaanse Revolutie te verwezenlijken. Hij verdeelde land, stelde leningen beschikbaar aan boeren, organiseerde arbeiders- en boerenbonden en onteigende en nationaliseerde industrieën in buitenlands bezit.
Cárdenas was grotendeels van Indiaanse afkomst. Na een rudimentaire opleiding kreeg hij zijn eerste baan in een plaatselijk filiaal van de belastingdienst.
In februari 1913 werd president Francisco Madero, die de strijd had geleid om de langdurige dictatuur van Porfirio Díaz omver te werpen, gevangen genomen en vermoord op bevel van de opstandige generaal Victoriano Huerta, die nu de macht over de regering had gekregen. Huerta’s repressieve militaire dictatuur lokte vrijwel onmiddellijk een burgeroorlog uit, en Venustiano Carranza voerde de nieuwe revolutionaire strijdkrachten aan. Op 18-jarige leeftijd sloot Cárdenas zich aan bij een onderdeel van het revolutionaire leger onder leiding van Generaal Guillermo García Aragón, en binnen een jaar was hij opgeklommen tot de rang van kapitein. Toen de revolutionaire strijdkrachten zich opsplitsten in strijdende partijen, bleef hij trouw aan Carranza, wiens leger in 1920 zegevierde. In dat jaar werd Cárdenas benoemd tot generaal, de hoogste rang in het Mexicaanse leger, en hij bleef deelnemen aan militaire campagnes tot 1929.
Zoals de meeste revolutionaire militaire leiders was generaal Lázaro Cárdenas ook politiek actief, en in 1928, op 33-jarige leeftijd, werd hij gekozen tot gouverneur van zijn geboortestaat Michoacán. Hij vervulde die functie voor een volledige termijn, tot 1932. Cárdenas speelde ook een belangrijke rol in de vorming van een landelijke partij ter versterking van het revolutionaire regime. Onder leiding van voormalig president Plutarco Elías Calles, die van 1924 tot 1928 in functie was, werd in 1929 de Partido Nacional Revolucionario (PNR) opgericht, en in het jaar daarop werd gouverneur Cárdenas gekozen tot voorzitter van de partij. Cárdenas werkte hard om de PNR om te vormen van een losse federatie van staatspartijen, elk geleid door een militair-politieke caudillo (baas), tot een echt nationale partij en een belangrijk element van stabiliteit in het revolutionaire regime. Cárdenas was in 1931 gedurende zes weken minister van Binnenlandse Zaken en in 1933 gedurende vijf maanden minister van Oorlog en Marine. In deze laatste functie trok hij zich terug om de presidentskandidaat van de PNR te worden bij de verkiezingen van 1934.
Cárdenas bleek een buitengewone presidentskandidaat te zijn. Hoewel zijn verkiezing zeker was, voerde hij in het jaar tussen zijn nominatie en de dag van de verkiezingen een intensieve campagne. Hij bezocht vrijwel elke stad en elk dorp in het land, ontmoette plaatselijke leiders en gewone burgers en bouwde een uitgebreide persoonlijke aanhang op in alle delen van het land. Tijdens deze campagne maakte hij zijn voornemen duidelijk om het zesjarenplan van sociale en economische hervormingen van het PNR uit te voeren.
Eenmaal tot president gekozen, ging Cárdenas aanvankelijk behoedzaam te werk. Het leger, de civiele administratie en een groot deel van de politieke structuur van het regime bleven onder controle van de voormalige president Calles, die grote invloed had uitgeoefend toen hij aan de macht was. Tijdens zijn eerste ambtsjaar besteedde President Cárdenas veel van zijn tijd aan het vestigen van zijn eigen invloed in deze takken van de administratie. Uiteindelijk voelde hij zich sterk genoeg om Calles in 1936 in ballingschap te laten gaan in de Verenigde Staten.
Als president voerde Cárdenas een breed scala aan hervormingen door. In het kader van het landbouwhervormingsprogramma verdeelde hij bijna tweemaal zoveel land onder de boeren als al zijn voorgangers samen, zodat aan het eind van zijn regering ongeveer de helft van het landbouwareaal in handen was van voorheen landloze boeren. Hij breidde ook de diensten van de staatsbanken uit, zodat de boeren die in het kader van de hervorming land hadden gekregen, geld konden lenen. In een poging om een politieke basis te verschaffen voor het landherverdelingsprogramma, organiseerde hij alle begunstigden in een nieuwe Nationale Boeren Confederatie (Confederación Nacional Campesina, of CNC). Dit was slechts een volgende stap in de versterking van de algemene politieke structuur van zijn nieuwe regime. Een andere belangrijke stap in deze richting werd begin 1936 gezet toen de meeste centrale arbeidersgroepen van het land werden georganiseerd in de Confederación de Trabajadores de Mexico, die gedurende de volgende generatie minstens de helft van de georganiseerde arbeiders van het land bleef vertegenwoordigen.
Cárdenas reorganiseerde ook de regeringspartij. In 1938 werd de partij door een nationale conventie geherstructureerd en omgedoopt tot de Partido de la Revolución Mexicana (PRM). Terwijl in het verleden alleen ambtenaren en aspirant-politici lid van de partij waren, maakte de nieuwe organisatiestructuur het mogelijk dat massagroepen zich rechtstreeks bij de PRM aansloten. Er werden vier “sectoren” van de partij opgericht: arbeiders, boeren, het “volk” en het “leger”. De meeste nationale arbeidersgroepen waren aangesloten bij de eerste; de CNC vormde de tweede; een verscheidenheid van middenklasse groepen vormden de derde; en de strijdkrachten werden opgenomen in de laatste. In de volgende regering werd de militaire sector onderdrukt, en sindsdien is de rol van het leger in de Mexicaanse politiek aanzienlijk verminderd.
De regering Cárdenas was buiten Mexico het meest bekend om haar pogingen tot onteigening van industrieën in buitenlands bezit. In 1937 onteigende de regering de belangrijkste spoorwegen van het land, en in maart 1938 ondertekende president Cárdenas een decreet tot nationalisatie van de olie-industrie van het land. Na kortstondige experimenten om deze beide industrieën onder toezicht van hun vakbonden te stellen, werden zij ondergebracht in autonome overheidsbedrijven, die min of meer moesten functioneren als elke andere grote particuliere industrie.
Toen zijn ambtstermijn ten einde liep, zat president Cárdenas de verkiezing van zijn opvolger, generaal Manuel Ávila Camacho, voor. Hij was van plan zich uit het actieve politieke leven terug te trekken. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, waaraan Mexico begin 1942 actief deelnam, keerde Cárdenas echter terug naar het openbare ambt. Van 1943 tot 1945 was hij minister van Landsverdediging en in het laatste jaar van zijn ambtstermijn werd hij opperbevelhebber van het Mexicaanse leger. Eind 1945 ging hij weer met pensioen.
De daaropvolgende 16 jaar bekleedde hij geen openbare functie. In 1961 werd Cárdenas echter uitvoerend lid van de Commissie van de Riviervallei van de Balsas, die een van de belangrijkste regionale elektrificatie- en ontwikkelingsagentschappen van het land leidde, in de staat Guerrero. Ondanks zijn sterk verminderde verantwoordelijkheden bleef hij een belangrijke figuur in de nationale politiek. Hij werd het symbool van links in de regeringspartij, die in 1946 werd omgedoopt tot de Institutionele Revolutionaire Partij. Hij bleef de belangrijkste voorstander van het coöperatieve type van landbouwhervorming en de belangrijkste tegenstander van de economische en politieke invloed van de V.S. in Mexico. Cárdenas trok zich nooit terug uit de regeringspartij, hoewel hij alternatieve politieke organisaties bleef steunen. In het begin van de jaren ’60 steunde hij een groepering die streed tegen de CNC, de Onafhankelijke Nationale Boeren Confederatie (Confederación Nacional Campesina Independiente), en hij steunde – maar sloot zich nooit aan bij een linkse politieke coalitie, de Nationale Bevrijdingsbeweging.
Na de overwinning van de Fidel Castro revolutie in Cuba in 1959, werd Cárdenas de meest krachtige bondgenoot van de Cubaanse revolutionairen in Mexico. In principe nam de politieke invloed van Cárdenas echter aanzienlijk af gedurende de laatste jaren van zijn leven. Niettemin bleef hij een zeer controversieel figuur en een verzamelpunt voor degenen die kritisch stonden tegenover het beleid van de opeenvolgende regeringen.
