Menselijk immuunsysteem

• Inleiding tot het menselijk immuunsysteem
• Verschillende soorten immuniteit
• Structuur en organen van het immuunsysteem
  • Het lymfestelsel
  • Lymfoïd weefsel
  • Lymfeklieren
  • Thymus
  • Spleen

Inleiding tot het menselijk afweersysteem

Het menselijk lichaam wordt vaak beschreven als zijnde ‘in oorlog’. Daarmee wordt bedoeld dat het lichaam voortdurend wordt aangevallen door dingen die het schade willen toebrengen. Deze omvatten toxines, bacteriën, schimmels, parasieten en virussen. Al deze zaken kunnen, onder de juiste omstandigheden, schade en vernietiging aanrichten in delen van het lichaam en als deze zaken ongecontroleerd zouden blijven, zou het menselijk lichaam niet meer kunnen functioneren. Het is het doel van het immuunsysteem om op te treden als het eigen leger van het lichaam, ter verdediging tegen deze constante stroom van mogelijke infecties en toxines.
Het menselijk immuunsysteem is verdeeld in twee grote groepen, het verworven immuunsysteem en het aangeboren immuunsysteem genaamd. De details over deze twee systemen en hoe ze werken worden meer in detail behandeld op hun specifieke pagina’s. Deze pagina zal meer ingaan op de structuren van het immuunsysteem, met details over de delen van het lichaam die een rol spelen bij immuniteit. Deze omvatten:

1. De lymfeklieren
2. Lymfeklieren
3. Thymus
4. Spleen

Verschillende soorten immuniteit

Het immuunsysteem is verdeeld in twee delen, het Verworven Immuunsysteem en het Aangeboren Immuunsysteem genoemd. Hoewel elk van deze een rol speelt in de verdediging van het lichaam, zijn er grote verschillen tussen de twee.
Het aangeboren immuunsysteem werkt altijd om het lichaam te beschermen en heeft geen speciale voorbereiding nodig om een infectie te stoppen.
Het verworven immuunsysteem moet echter worden ‘geprimed’ voordat het volledig effectief kan werken, en is pas echt effectief nadat het een mogelijk infectieagens eerder heeft gezien.
Een overzicht van deze verschillende systemen wordt gegeven in het onderstaande schema, en voor meer details over de gebruikte terminologie wordt verwezen naar de specifieke pagina’s die hierboven zijn gelinkt.

Structuur en organen van het immuunsysteem

Het lymfestelsel
Het lymfestelsel is bijna gelijk aan de bloedvaten, maar in plaats van bloed door het lichaam te transporteren, vervoert het lymfestelsel een stof die ‘lymfe’ wordt genoemd. Lymfe is overtollig weefselvocht dat uit de lichaamscompartimenten is afgevoerd. Lymfevocht is gewoonlijk helder, waterig, en heeft dezelfde samenstelling als het bloed, maar zonder cellen. Het lymfestelsel is een complex netwerk van lymfevaten (die de lymfe vervoeren), waarlangs zich af en toe lymfeknopen bevinden. Nadat het lymfestelsel alle lymfe heeft verzameld, passeert dit de lymfeklieren alvorens via een grote ader net onder de hals weer in het bloed terecht te komen. In het lymfestelsel circuleren veel cellen die lymfocyten worden genoemd (de T- en B-cellen) en die deel uitmaken van het verworven immuunsysteem.
Lymfoïd weefsel
Lymfoïd weefsel ligt verspreid over het hele lichaam en is de thuisbasis van de lymfocyten. Lymfocyten zitten in clusters bijeen in de wanden van delen van het lichaam die vaak aan vreemde stoffen worden blootgesteld. Deze plaatsen zijn onder meer het maag-darmstelsel en de amandelen, die een rol spelen bij de bescherming van het lichaam tegen infecties die via de lucht worden overgedragen.
Lymfeklieren
Lymfeklieren zijn kleine, ovale structuren die tussen 1 en 25 mm groot kunnen zijn. Aan de lymfeklieren zitten bloedvaten en zenuwen vast, evenals twee sets lymfevaten – die welke de lymfeklier binnenkomen en die welke deze verlaten.
De lymfe komt van de ene kant binnen en beweegt zich langzaam langs alle cellen van de lymfeklier voordat deze via het andere lymfevat de lymfeklier verlaat. Zo krijgt de lymfe de tijd om zoveel mogelijk lymfecellen te bereiken. In de lymfeklier bevindt zich een dichte verpakking van immuuncellen zoals macrofagen. Dit zijn de ‘grote eters’ en zij zullen alles wat gevaarlijk is opslokken en vernietigen. Zij spelen ook een rol bij het tonen van deze stoffen aan de T- en B-cellen (dit wordt meer in detail beschreven onder het Verworven Immuunsysteem). Er zijn ook gebieden in de lymfeklier die “kiemcentra” worden genoemd, waar alle b-cellen zich vermenigvuldigen om infecties te bestrijden. In een ander deel van de lymfeklier bevinden zich vooral T-cellen. Wanneer het nodig is, verlaten de lymfocyten de lymfeklier en komen ze in de circulatie om infecties te bestrijden.
De lymfeklieren zijn er als filter voor de lymfe voordat deze weer in het veneuze systeem terechtkomt. 99% van alle vreemde stoffen die bij de lymfeklier aankomen, worden verwijderd. Lymfeklieren zijn te vinden in gebieden zoals de basis van de nek, de oksel en de lies. Zwelling of ontsteking van deze knopen is meestal een reactie op een infectie in een van de gebieden die door de lymfeklier wordt afgevoerd. Dit is vaak wat wordt bedoeld als iemand zegt dat hij ‘gezwollen klieren’ heeft.
Thymus
De thymus is een lymfoïd orgaan dat in het onderste deel van de hals en de voorkant van de borstkas ligt. Naarmate men ouder wordt, wordt de thymus kleiner en verliest hij de meeste actieve immuuncellen. De buitenkant van de thymus bevat lymfoïde stamcellen (dit zijn onrijpe cellen die nog kunnen groeien) die zich snel delen en cellen produceren die uitgroeien tot T-cellen. Deze T-cellen migreren vervolgens naar het midden van de thymus. De details van hun groei worden besproken onder het Verworven Immuunsysteem. Er zijn ook cellen in de thymus die hormonen (signaalstoffen) afgeven die de T-cellen doen groeien.
Spleen
De milt is het grootste van de lymfoïde organen. Hij is meestal paars van kleur en bevindt zich linksboven in de buik. De milt bevindt zich achter de maag, voor het middenrif (de spier waarmee wordt geademd), en naast de linker nier. De grootte en de vorm van de milt kunnen sterk variëren, maar meestal is hij ongeveer 12 cm lang en 7 cm breed (ongeveer de grootte van een gebalde vuist). De milt bevat grote hoeveelheden bloed die periodiek in de circulatie worden geperst door het samentrekken van enkele kleine spiertjes die de milt omringen.
Er zijn twee verschillende ‘delen’ van de milt, elk met een andere functie. De ‘rode pulp’ wordt zo genoemd vanwege zijn kleur en zijn rol is het filteren van het bloed. Hij doet dit door kleine gaatjes in zijn bloedvaten te hebben die alleen bepaalde soorten bloedcellen doorlaten. De bloedcellen die wat ouder zijn of op de een of andere manier gebreken vertonen, zijn niet flexibel genoeg om door deze gaatjes te persen en komen dus vast te zitten. Deze vastzittende cellen worden vervolgens door de macrofagen opgegeten.
De “witte pulpa” is in feite een gebied van lymfoïd weefsel in het midden van de milt. Er zijn gebieden gevuld met T-cellen en B-cellen. Deze maken ongeveer 5-20% van de milt uit. Bij jongere mensen zijn er veel meer B-cellen dan bij oudere mensen, en hun aantal in de milt neemt af met de leeftijd.

Meer informatie

Voor informatie over het verworven immuunsysteem, zie Verworven immuunsysteem.

Voor informatie over het aangeboren immuunsysteem, zie Aangeboren immuunsysteem.

1. Martini, FH. Anatomie van de mens (derde editie). New Jersey, Prentice-Hall, 2000.
2. Moore KL, Dalley AF. Clinically Oriented Anatomy (vierde editie). Baltimore, Lippincott Williams & Wilkins, 1999.
3. Peakman M, Vergani D. Basic and Clinical Immunology. Londen, Churchill Livingstone (Elsevier), 2003.
4. Young B, Heath JW. Wheater’s Functional Histology (vierde editie). Edinburgh, Churchill Livingston, 2002.