Definitie: Schaarste betekent dat hulpbronnen eindig en beperkt zijn. Schaarste betekent dat we moeten beslissen hoe en wat we uit deze beperkte hulpbronnen produceren. Dit betekent dat er voortdurend opportuniteitskosten zijn verbonden aan het nemen van economische beslissingen. Schaarste is een van de fundamentele kwesties in de economie.
Voorbeelden van schaarste
- Land – een tekort aan vruchtbare grond voor bevolkingen om voedsel te verbouwen. De verwoestijning van de Sahara veroorzaakt bijvoorbeeld een afname van land dat geschikt is voor landbouw in Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara.
- Waterschaarste – De opwarming van de aarde en het veranderende weer hebben ervoor gezorgd dat sommige delen van de wereld droger zijn geworden en dat rivieren zijn opgedroogd. Dit heeft geleid tot een tekort aan drinkwater voor zowel mens als dier.
- Tekorten aan arbeidskrachten. In de naoorlogse periode had het VK te kampen met tekorten aan arbeidskrachten – onvoldoende arbeidskrachten om banen te vervullen, zoals buschauffeurs. In recentere jaren waren de tekorten geconcentreerd op bepaalde geschoolde gebieden, zoals verpleging, artsen en ingenieurs.
- Tekorten in de gezondheidszorg. In elk stelsel van gezondheidszorg zijn er grenzen aan het beschikbare aanbod van artsen en ziekenhuisbedden. Dit veroorzaakt wachtlijsten voor bepaalde operaties.
- Seizoensgebonden tekorten. Als de vraag naar een populair kerstcadeau sterk toeneemt, kan dit tijdelijke tekorten veroorzaken, omdat de vraag groter is dan het aanbod en het tijd kost om te leveren.
- Vast aanbod van wegen. In veel stadscentra is sprake van congestie – er is een tekort aan wegruimte in verhouding tot het aantal weggebruikers. Er is een schaarste aan beschikbare grond om nieuwe wegen of spoorwegen aan te leggen.
Hoe lost de vrije markt het probleem van schaarste op?
Als we een goed als olie nemen. De oliereserves zijn beperkt; er is een schaarste aan de grondstof. Naarmate we de oliereserves opgebruiken, zal het aanbod van olie gaan dalen.
Diagram van daling van het aanbod van olie
Als er schaarste is aan een goed, zal het aanbod dalen, en dit veroorzaakt een prijsstijging. In een vrije markt werkt deze stijgende prijs als een signaal en daardoor daalt de vraag naar het goed (beweging langs de vraagcurve). Ook stimuleert de hogere prijs van het goed bedrijven om:
- Op zoek te gaan naar alternatieve bronnen van het goed, b.v. nieuwe voorraden olie uit Antarctica.
- Op zoek te gaan naar alternatieven voor olie, b.v. auto’s met zonnepanelen.
- Als we geen alternatieven voor olie zouden kunnen vinden, dan zouden we moeten reageren door minder vervoer te gebruiken. Mensen zouden minder transatlantische vluchten nemen en minder reizen maken.
Vraag in de tijd
Op de korte termijn is de vraag prijsinelastisch. Mensen met benzineauto’s moeten benzine blijven kopen. Na verloop van tijd kunnen mensen echter elektrische auto’s of fietsen kopen, waardoor de vraag naar benzine daalt. De vraag is na verloop van tijd prijselastischer.
In een vrije markt zijn er dus prikkels voor de marktmechanismen om het probleem van de schaarste aan te pakken.
Oorzaken van schaarste
Schaarste kan het gevolg zijn van zowel
- Door de vraag veroorzaakte schaarste
- Door het aanbod veroorzaakte schaarste
als een combinatie van de twee. Zie meer op: Oorzaken van schaarste.
Schaarste en potentieel marktfalen
Bij schaarste is er een potentieel voor marktfalen. Zo is het mogelijk dat ondernemingen pas aan de toekomst denken als het te laat is. Wanneer het goed schaars wordt, is het dus mogelijk dat er geen praktisch alternatief is ontwikkeld.
Een ander probleem met de vrije markt is dat, aangezien goederen door de prijs worden gerantsoeneerd, het gevaar kan bestaan dat sommige mensen het zich niet kunnen veroorloven bepaalde goederen te kopen; zij hebben immers een beperkt inkomen. Daarom houdt de economie zich ook bezig met de herverdeling van inkomen om iedereen in staat te stellen zich de eerste levensbehoeften te kunnen veroorloven.
Een ander potentieel marktfalen is de schaarste van milieubronnen. Beslissingen die wij in de huidige generatie nemen, kunnen van invloed zijn op de toekomstige beschikbaarheid van hulpbronnen voor toekomstige generaties. De productie van CO2-uitstoot leidt bijvoorbeeld tot opwarming van de aarde, stijging van de zeespiegel en daardoor zullen toekomstige generaties te maken krijgen met minder beschikbaar land en een tekort aan drinkwater.
Het probleem is dat de vrije markt geen rekening houdt met dit effect op de toekomstige beschikbaarheid van hulpbronnen. De productie van CO2 heeft negatieve externe effecten, die de toekomstige schaarste verergeren.
Tragedie van de commons
De tragedie van de commons doet zich voor wanneer er sprake is van overbegrazing van een bepaald land/akker. Het kan zich voordoen op gebieden als de diepzeevisserij, waardoor visbestanden verloren gaan. Ook hier kan de vrije markt falen om adequaat om te gaan met deze schaarse hulpbron.
Verder lezen over Tragedy of the Commons
Quota’s en schaarste
Eén oplossing om met schaarste om te gaan is quota’s in te voeren voor de hoeveelheid die mensen kunnen kopen. Een voorbeeld hiervan is het rantsoeneringssysteem dat in de Tweede Wereldoorlog bestond. Omdat er voedselschaarste was, stelde de regering strikte grenzen aan de hoeveelheid die mensen konden krijgen. Dit moest ervoor zorgen dat ook mensen met een laag inkomen toegang hadden tot voedsel – een eerste levensbehoefte.
Een probleem van quota is dat het kan leiden tot een zwarte markt; voor sommige goederen zijn mensen bereid hoge bedragen te betalen om extra voedsel te krijgen. Daarom kan het moeilijk zijn om een rantsoeneringssysteem te controleren. Maar het was een noodzakelijk beleid voor de Tweede Wereldoorlog.
Gerelateerde pagina’s
- Kansenkosten
- Productiemogelijkheidsgrenzen
- Is economie irrelevant bij afwezigheid van schaarste?
- Omgaan met voedselschaarste
