Swedish Characteristics and Leisure

Note: Dit artikel is een uittreksel uit een groter werk in het publieke domein en hier gedeeld vanwege de historische waarde. Het kan verouderde ideeën en taalgebruik bevatten die niet de meningen en overtuigingen van TOTA weerspiegelen.

Van Zweden en de Zweden door William Widgery Thomas, 1893.

De overheersende eigenschap van de Zweden is vriendelijkheid. “Vindt u mijn volk vriendelijk?” vroeg de koning aan een Amerikaanse reiziger; en als hij de hele Engelse taal had doorzocht, had hij geen woord kunnen vinden dat de voornaamste eigenschap van zijn volk beter zou uitdrukken.

Ze zijn vriendelijk voor elkaar, vriendelijk voor hun vrouwen en kinderen, vriendelijk voor de vreemdeling binnen hun poorten, vriendelijk voor hun huisdieren, en vriendelijk voor elk klein wild beest of vogel die het toeval op hun weg kan sturen.

Hun beleefdheid, hun gastvrijheid, hun hoffelijkheid, al hun goede eigenschappen, ontspringen aan deze ene bron – hun vriendelijke harten; en hun fouten – als ze die al hebben – en dat zijn er maar weinig – hebben allemaal dezelfde wortel.

Op een boerderij benaderen het vee, de paarden en de schapen u met een naburig vertrouwen, en het is gemakkelijk te zien dat ze verwachten dat u ze aait, niet schopt. De kippen rennen niet weg alsof ze verwachten dat elke jongen een steen naar hen zal gooien, de ganzen zijn te gelukkig om je te sissen, en de kat spint, op de zonnige vensterbank in zalige geborgenheid.

De Zweden tonen voortdurend hun vriendelijkheid in beleefde en zachte daden. Zij zijn de beleefdste der volkeren. Ik heb gehoord dat ze “de Fransen van het Noorden” werden genoemd, maar hun beleefdheid is hartelijker en oprechter dan die van het Latijnse ras. Je voelt altijd dat er oprechtheid, eerlijkheid en een warm hart achter zit.

In de straten nemen de heren allemaal hun hoed op, niet alleen voor de dames, maar ook voor elkaar; en je kunt geen half blok met een Zweed lopen zonder dat hij je bij het afscheid bij de hand neemt, zijn hoed opheft, en zegt: “Tack för godt sällskap”- “Bedankt voor je goede gezelschap.”

Als je over een landweg rijdt, laat elk meisje dat je tegenkomt een mooie beleefdheid horen, elke jongen zet zijn hoed af, en als je een cent naar een van de kinderen gooit, stormt de hele jeugdige troep op je af en schudt je de hand. Als je niest, is het precies zoals Longfellow zegt, iedereen roept: “God zegene u!”‘

De Zweden zijn nogal conservatief in hun opvattingen. Zelfs de vrouwen hebben zeer ouderwetse ideeën over de verplichtingen van hun sekse. Zij zien het als de plicht van de vrouw om veel thuis te blijven, voor het huis te zorgen, toezicht te houden op de bereiding van de maaltijden, de kinderen op te voeden, het huis aangenaam te maken en hun man zoveel mogelijk op het levenspad bij te staan. De kinderen wordt geleerd vriendelijk voor elkander te zijn, eerbiedig jegens hunne ouderen, en beleefd jegens allen.

Het gezinsleven in Zweden is patriarchaal en prachtig. Families blijven zo veel mogelijk bij elkaar. De vader is bij zijn vrouw en kinderen, zoveel als zijn werk toelaat. Als er uitstapjes gemaakt moeten worden naar het land, naar een waterplaats, naar een stad, voor een dag, of een week, of een maand, dan gaat het gezin zeker samen, als het zo geregeld kan worden.

In de zomer zie je in het Hertenkamp bij Stockholm menig familiegroepje onder een oude eik of een hangende berk zitten, rustig samen de dag doorbrengend, de kinderen spelend, de ouderen glimlachend en blij toekijkend, of misschien met z’n allen deelnemend aan een karig middagmaal op het gras.

De Zweden zijn tevreden met eenvoudig vermaak. Zij genieten van alles als kinderen. In feite lijken zij dikwijls – vooral de middenklasse – maar kinderen van een grotere groei te zijn. In het Hertenpark is een draaimolen, waar men een stokpaardje kan bestijgen en rondjes kan rijden op de muziek van een donderend handorgel; maar dit wordt voornamelijk bezocht door volwassen mensen, door jongens van het platteland, en ambachtslieden, en jonge monteurs, die met hun liefjes op vakantie zijn. Op de stokpaardjes zitten meer volwassenen dan kinderen.

Er is nog een draaimolen, die geheel uit volgetuigde en vol zeilende schepen bestaat. Deze schepen slingeren niet alleen rond de cirkel, maar ze dobberen op en neer als in een zware zee. Kijk eens naar de namen op deze schepen als ze rondvaren, vol met jonge mannen en vrouwen, die allemaal “zo’n goede tijd” hebben! Ik ben er zeker van dat de naam van één van hen uw aandacht zal trekken. De naam is Puke, wat, toegepast op een schip, zeker suggestief zou zijn voor een Amerikaan; maar uw gevoel voor fatsoen en uw vertrouwen in Zweden zullen worden gerustgesteld wanneer u wordt meegedeeld dat “Puke” een woord is van twee lettergrepen, uitgesproken als Pu-ke, en de naam is van een grote zeeheld, op wie Zweden terecht trots is.

Vele eenvoudige binnenspelen worden in Zweden gespeeld. Ik herinner me de eerste avond die ik sociaal doorbracht in het huis van een Zweed. Blindemannetje-buff werd gespeeld in een half dozijn nieuwe varianten. In één variant wordt de blinde man in het midden van de kamer geplaatst met een stok in zijn hand. De anderen vormen een ring, en slaan de handen ineen en lopen om hem heen. De geblinddoekte slaat op de vloer. Dit roept het huis tot de orde, en allen staan stil. Nu wijst de blinde met zijn stok. Degene naar wie gewezen wordt stapt uit de ring en pakt het uiteinde van de stok. Dan plaatsen de blinde man en zijn slachtoffer beiden hun mond dicht bij hun respectievelijke uiteinden van de stok, en gebruiken deze als een telefoonkabel. De blinde piept “piggy wiggy”, of iets van die strekking, en het slachtoffer piept het antwoord terug dat bij de gelegenheid past. De blinde man herhaalt “hoggy woggy,” slachtoffer antwoordt in falsetto. “Swiney winey,” zingt de blinde, in muzikaal Scandinavisch, en voor de derde keer moet het slachtoffer antwoorden. En nu raadt de uitgelaten blinde, wie het is, die dit interessante gesprek met hem heeft gevoerd, en als hij gelijk heeft, wordt het verband om zijn ogen verwijderd, zijn slachtoffer wordt op zijn beurt verblind, iedereen lacht, en het spel gaat verder.

In een andere vorm van blindemannentooi zit het gezelschap rond de kamer – allemaal behalve de blinde, die rondwandelt. Als het hem goeddunkt gaat hij ronddartelen en bij iemand op schoot zitten, om dan, na voldoende beraad, te raden op wiens schoot hij zit.

Het viel me op dat de jonge heren, hoewel ze natuurlijk absoluut geen zicht hadden, altijd bij de jonge dames op schoot gingen zitten, en vaak een onredelijke tijd bezig waren met het verzamelen van bewijsmateriaal om een juiste gok te doen. Als ik er nu over nadenk, in het licht van rijpere jaren, denk ik niet dat ik dit spel zal aanbevelen aan Amerikaanse kinderen ouder dan twaalf jaar, tenzij het gezelschap, in de woorden van Mrs. Grundy, “zeer select” is.”

Een ander huis-spel heet lana, lana eld. Op één na zitten allen in een kring rond de kamer. Deze veronderstellen we als een mooi Zweeds dienstmeisje, met lichtblond haar, en een helderblauwe jurk. Zij loopt naar een der aanwezigen en zegt, terwijl zij met een stok op den grond tikt: “Lana, lana eld”-“Leen, leen vuur.”

De aangesproken jongeling antwoordt: “Gå till nästa grannen,”-“Ga naar den naaste buur.” Dit doet het blauwogige dienstmeisje gehoorzaam, slaat met haar stok, herhaalt dezelfde vraag, en krijgt hetzelfde antwoord, enzovoort. De hele tijd wenkt het gezelschap naar elkaar, springt op en verwisselt van stoel door door de kamer te lopen, en de grap en de bedoeling van het spel is dat het dienstmeisje op zoek naar vuur zich in een of andere stoel laat vallen op het moment dat die vrijkomt. Daarop neemt degene die het vuur niet meer heeft, de stok en gaat zijn ronde op zoek naar het felbegeerde vuur.

Zeker, dit spel is ouder dan de wrijvingslucifers, waar Zweden nu zo terecht beroemd om is, en is ontstaan in een tijd dat vuur een kostbaar bezit was, dat met zorg werd bewaakt, en, als het verloren ging, een reisje bij de buren waard was om het te lenen. Nooit zou het tegenwoordig in iemand opkomen om een spel te bedenken met de legende: “Leen mij een lucifer.”

Op een aangename zomermiddag, vroeg in het seizoen, kwam ik langs in het sociëteitshuis in Lysekil. Aan de piano zat Knut Almlof, de geniale veteraan-tragediant van Zweden, en speelde gedienstig wat wij Amerikanen een levendige break-down zouden noemen. Op de vloer danste een groep jongeren en meisjes een sierlijke en ingewikkelde maat; allen zongen terwijl zij dansten. Zij stonden in twee rijen, en de dans leek enigszins op onze Virginia Reel-alleen was hij ingewikkelder, en, in één figuur, knielden de twee rijen neer, terwijl allen in de handen klapten terwijl zij zongen, terwijl het dansende paar, met de handen ineen en de armen boven de hoofden van hun knielende kameraden gehouden, langs de ene lijn naar beneden gleed en langs de andere omhoog.

Zowel de muziek als de woorden zijn speciaal aangepast aan de dans, die van oudsher is overgeleverd. Hij heet Väfva Vadmal – Weven van huisvlijt – en bootst met zijn wisselende figuren alle bewegingen na van het weven van stof op het oude en geëerde handweefgetouw. Het is een typisch Zweedse nationale dans, die zeer populair is onder alle klassen van de samenleving.

De Zweden hebben ook een ringdans, Skära Hafre-Reaping Oats genaamd. De dansers imiteren, door hun gebaren, en beschrijven, in hun lied, het zaaien van het zaad, het oogsten van de oogst, het binden van de schoven, en het dorsen van het graan.

Weinig vrees voor een volk dat zo vertrouwd is met de landbouw en het huishouden, dat zelfs zijn dansen zijn gemodelleerd naar het zaaien en oogsten van de gewassen, en de bewegingen aan het weefgetouw, waar de goede vrouw tapijten weeft voor haar vloeren en kleren voor haar gezin.

De Zweden brengen de zomer praktisch in de open lucht door. Allen die kunnen, gaan naar hun villa’s. Ik geloof niet dat er een stad ter wereld is, met het inwonertal van Stockholm, die zoveel schilderachtige villa’s, prachtig gelegen, om zich heen heeft. Zij die geen villa hebben, gaan naar de vele waterplaatsen. Zij die de stad niet kunnen verlaten, brengen de namiddag of ten minste de avond buiten door. Zo compenseren zij de lange opsluiting die zij moeten ondergaan in hun langdurige winters.

Overal waar men ’s zomers in de nabijheid van een stad vaart of rijdt, ziet men de Zweden buiten, de dames gekleed in de mooie klederdracht van de boerenstand, lopend met lange stafen in de hand, en elke dag lopen zij zeker naar hun badhuizen om een duik te nemen in fjärd of meer.

De Zweden zijn zeer gesteld op muziek. In elke stad spelen ’s zomers muziekkorpsen in de open lucht, en aan alle kanten staan kleine ronde tafels met stoelen eromheen, waar alle klassen zitten, eten, drinken, praten en levendig gebaren maken.

Ook in Stockholm marcheert de militaire parade iedere middag met een muziekkorps van de kazerne in Ostermalm naar het paleis.

Vanuit mijn residentie in het Koningspark kon ik drie grote muziekkorpsen horen spelen gedurende de hele zomeravonden.

Uitzicht vanaf de Amerikaanse Legatie, Stockholm. Afbeelding uit een boek van William Widgery Thomas.

Een zou goed zijn geweest, maar drie waren er te veel; want ik zat op ongeveer gelijke afstand van elk, en de dreunen van de een doorsneden vreemd genoeg de tijd van de anderen.

In Stockholm kun je ’s zomers de hele nacht buiten zitten, want als het niet donker is, is er weinig reden om naar binnen te gaan, en over het algemeen valt er geen dauw. Ik heb vaak geprobeerd, als ik ’s avonds laat in de parken zat, mijn naam met mijn vinger in de vochtigheid op tafel te schrijven, zoals ik dat in Amerika kon doen. Er was echter geen vocht om in te schrijven.

In Zweden rijdt men altijd naar links en als men loopt, passeert men de voetgangers aan dezelfde kant. Het wordt ook als een goede gewoonte beschouwd om het linker trottoir te nemen, en zo zie je in de belangrijkste zakenstraten van Stockholm, bijvoorbeeld in Drottning Gatan, de menigte altijd aan de ene kant van de straat naar boven en aan de andere kant naar beneden stromen. Men loopt dus zelden gevaar een mede-prominent tegen het lijf te lopen.

Er is ook een Stockholmse gewoonte dat de man die links op de stoep loopt, dat is, zoals de Zweden zeggen, “de man met zijn rechterhand hangend over de straatgoot,” bijzonder bevoorrecht is. Iedereen doet zijn best voor hem. En als je toevallig aan de verkeerde kant van de straat staat, is het altijd de moeite waard, als je waarde hecht aan je comfort, om over te steken en de machtspositie op de linker stoeprand te bemachtigen.

De Zweden zijn niet bepaald een koopmansras, en veel van de winkels in de grotere steden zijn eigendom van en worden beheerd door buitenlanders, voornamelijk Duitsers en Joden. Als ze een winkel binnengaan, nemen de Zweden altijd hun hoed af. Een Zweed zou er net zo min aan denken zijn hoed op te houden in uw winkel als in uw salon.

De bedienden zijn over het algemeen jonge dames, en de koper, die zijn hoed afneemt, groet hen even vriendelijk “goedemorgen” als hij een dame in de salon zou groeten. Als het zijn bedoeling is een klein artikel te kopen, benadert hij het voorwerp van zijn aankoop altijd indirect, en deze onoplettendheid leidt tot een heel geanimeerde en altijd aangename discussie tussen de mannelijke koper en de vrouwelijke bediende. Dan volgt een scène van aframmeling; want de Zweden denken nooit dat zij hun plicht hebben gedaan, tenzij zij enige tijd hebben besteed aan het proberen af te waarderen van een artikel, en, in dit proces, dwingt de waarheid mij te verklaren dat de moederlijke dames in het bijzonder uitblinken.

Ten slotte zegt de koper: “Is dit uw allerlaatste prijs?”

“Ja,” zegt de bediende treurig, haar hoofd schuddend, “dit is mijn allerlaatste woord,” en dan is het artikel gewoonlijk gekocht.

Thomas, William Widgery. Sweden and the Swedes. Rand, McNally & Company, 1893.