In 1976 deed John Ugelstad iets wat alleen eerder door Nasa was bereikt: hij maakte een serie piepkleine, bolvormige polystyreenkorrels van precies dezelfde grootte. Ugelstad’s uitvinding van microkorrels was een kleine medische doorbraak; ze kunnen worden gebruikt voor de behandeling van kanker, helpen bij HIV-onderzoek en vormen zelfs de technologische basis voor zwangerschapstests thuis. Ze zijn ook een milieuramp.
Een microbead wordt gedefinieerd door zijn grootte: meestal 0,5 tot 500 micrometer in diameter. Maar de milieu-impact van minuscule plastics is niet beperkt tot gefabriceerde bolletjes: microplastics, de afbraak van grotere plastics die alles van flessen en visuitrusting tot autobanden en synthetische doeken bedekken, zijn ook enorm problematisch.
Deze week riep een milieu-auditcommissie op tot een wereldwijd verbod op cosmetische microbeads. Hoewel hun waarde voor de wetenschap buiten kijf staat, heeft het gebruik van microbeads in gezichtsscrubs, bodywashes en zelfs tandpasta’s een ruïneuze impact op de natuurlijke wereld. Om te begrijpen waarom ze slecht nieuws zijn voor het zeeleven, moet je terug naar Ugelstad kijken.
Microbeads zijn ontworpen om op moeilijk bereikbare plaatsen te komen. In de wetenschap worden ze vooral gebruikt om biologische materialen te scheiden. Eenmaal magnetisch geladen, bijvoorbeeld, kunnen ze worden aangetrokken tot het oppervlak van bepaalde soorten cellen of bacteriën. Bij zwangerschapstests thuis reageren speciaal behandelde en gekleurde microkorrels op hormonen in de urine en vormen zo de blauwe streep. Door hun grootte, hun oppervlak en hun aantal vormen microbeads een enorm probleem zodra ze in mariene ecosystemen terechtkomen.
Een planktonmonster dat door een Greenpeace-schip in Libische wateren werd verzameld, bevatte ook aanzienlijke hoeveelheden microplastics
Nederland was in 2014 het eerste land dat cosmetische microbeads verbood. In december van dat jaar gaven Oostenrijk, Luxemburg, België en Zweden samen met de EU-ministers van Milieu een verklaring uit waarin werd opgeroepen tot een verbod op microplastics in de hele EU.
De Verenigde Staten vaardigden in december 2015 een verbod uit dat de productie van cosmetica met microkorrels vanaf juli 2017 zal verbieden. In juni 2016 voegde de Canadese regering microbeads toe aan een lijst van giftige stoffen, een belangrijke stap in de richting van een algeheel verbod dat al de goedkeuring van het parlement heeft.
De schaal van het minuscule probleem is enorm. Een studie van september 2015 gepubliceerd in het tijdschrift Environmental Science & Technology schatte dat er dagelijks 808 biljoen plastic microbeads door de afvoeren van Amerikaanse huishoudens worden gespoeld. Daarvan komen er acht biljoen via waterzuiveringsinstallaties in meren, oceanen en rivieren terecht. Volgens de milieuauditcommissie van het Britse parlement kan één enkele douchebeurt ertoe leiden dat 100.000 plastic deeltjes door de afvoer worden gespoeld.
Microplastics gevonden in de darm van een vis in mei 2015
Omdat ze zo klein zijn, hebben microbeads collectief een enorm oppervlak. Hierdoor kunnen ze grote hoeveelheden toxines en andere verontreinigende stoffen absorberen. Als ze eenmaal in het wild zijn, kunnen microbeads ook gemakkelijk worden ingeslikt door zeedieren. “Als iemand zes oesters eet, is het waarschijnlijk dat ze 50 deeltjes microplastics hebben gegeten,” zei commissievoorzitter Mary Creagh.
Het onderscheid tussen microbeads en microplastics is belangrijk, maar het probleem dat ze veroorzaken is uiteindelijk hetzelfde. Naar schatting hebben zich tussen de 15 en 51 biljoen microplastic deeltjes in de oceaan opgehoopt, waarbij alleen al Europa elk jaar tussen de 80.000 en 219.000 ton microplastics in zee spoelt.
Meer dan 280 zeediersoorten staan erom bekend microplastics binnen te krijgen, een aantal dat alleen maar zal groeien. En de schade die ze veroorzaken wordt steeds duidelijker.
Greenpeace noemt het een “giftige tijdbom”. Eenmaal in het mariene milieu kunnen microplastics zowel gifstoffen afgeven als absorberen, die zich vervolgens door de hele voedselketen kunnen verspreiden.
Academici buigen zich momenteel over een aantal belangrijke vragen. Hoeveel microplastics bevinden zich in de oceaan? Stapelen ze zich op in de voedselketen? Wat is de fysieke impact op het zeeleven? Kiezen mariene organismen er actief voor, en geven ze er zelfs de voorkeur aan, om microplastics te consumeren? Wat is het risico voor de mens als hij besmet zeeleven eet?
Geschat wordt dat tussen de 15 en 51 biljoen microplasticdeeltjes zich in de oceaan hebben opgehoopt
Wat ooit een belangrijk verkoopargument was voor verfrissende, reinigende cosmetica, is nu een slagwoord voor milieuramp geworden. Een paar jaar geleden verklaarden verpakkingen triomfantelijk de aanwezigheid van reinigende microbeads – nu zijn ze verborgen in de ingrediëntenlijst onder het mom van polyethyleen en polypropyleen.
Unilever zei dat het in 2012 zou stoppen met het gebruik van microbeads en heeft sindsdien de geleidelijke afschaffing voltooid; Procter and Gamble zei dat het “op schema” lag om alle plastic microbeads tegen het einde van 2017 uit zijn producten te verwijderen; L’Oreal heeft een vergelijkbaar tijdschema en heeft microbeads al uit twee merken verwijderd: Biotherm en The Body Shop; Johnson & Johnson heeft microbeads verwijderd uit de helft van de producten die het verkoopt en streeft ernaar microbeads tegen 2017 wereldwijd uit alle producten te verwijderen.
Maar de parlementaire commissie van het Verenigd Koninkrijk zei dat deze gefaseerde aanpak problematisch was en vol inconsistenties zat. De vrijwillige aanpak van cosmeticabedrijven om plastic microbeads uit te bannen, is gewoon niet genoeg,” zei Creagh. “We hebben een volledig wettelijk verbod nodig, bij voorkeur op internationaal niveau, want vervuiling kent geen grenzen.
