Stephen Gough houdt ervan naakt te zijn; zozeer zelfs dat het hem zijn vrijheid heeft gekost. Hij heeft in totaal 10 jaar in de gevangenis gezeten voor het tonen van te veel huid in het openbaar, en is meerdere malen gearresteerd.
Gough, ook bekend als de “naakte zwerver”, verkiest naakt te gaan wanneer het warmer wordt. Hij vormt geen gevaar voor het publiek, maar toen hij in 2003 naakt van John o’Groats naar Lands’ End in het Verenigd Koninkrijk liep, veroorzaakte hij in het hele land opschudding.
Sommige jager-verzamelaar samenlevingen kiezen er nog steeds voor om grotendeels naakt te leven
Toen hij de tocht opnieuw probeerde werd hij snel gearresteerd. In de gevangenis werd hij vaak in een isoleercel opgesloten omdat hij weigerde kleren te dragen.
En toch kan niemand ontkennen dat we allemaal, net als Gough, zonder kleren worden geboren. Het verschil is dat de meesten van ons zich in ons openbare leven gaan bedekken.
Er zijn goede redenen om dat te doen: in koudere klimaten zouden we doodvriezen zonder wat extra opvulling, en in intense hitte kan kleding ons ook beschermen tegen de zon. Sommige jager-verzamelaar samenlevingen kiezen er echter nog steeds voor om grotendeels naakt te leven, wat suggereert dat kleding niet van vitaal belang is voor onze overleving.
Als naakt zijn dus zo natuurlijk is, wanneer is onze obsessie met kleding dan begonnen, en waarom?
Kleding fossiliseert niet, dus we kunnen geen direct bewijs vinden voor het tijdstip waarop onze vroege menselijke – “hominiene” – voorouders niet langer naakt rondliepen, maar hun lichamen begonnen te draperen met dierenvachten en -huiden.
In plaats daarvan vertrouwen antropologen grotendeels op indirecte methoden om de oorsprong van kleding te dateren. Een studie uit 2011 over luizen suggereerde dat het pas 170.000 jaar geleden was dat het allemaal begon. Onderzoekers ontdekten dat hoofdluizen en luizen die in onze kleren leven zich rond die tijd van elkaar scheidden. Het idee is dat, zodra we kleren begonnen te dragen, sommige luizen erin gingen leven en evolueerden tot een aparte soort.
Eenvoudige bescherming was misschien niet de enige reden waarom we kleren begonnen te dragen
Op dat moment liep onze eigen soort, Homo sapiens, al in Afrika over de aarde. Zij hadden niet langer veel lichaamshaar, dat de meer archaïsche hominins had geholpen om zich ’s nachts warm te houden en dat enige bescherming bood tegen de hitte van de zon.
Het is mogelijk dat wij kleding zijn gaan dragen om het verlies van bont te compenseren, zegt Ian Gilligan van de Universiteit van Sydney in Australië.
Verschillende moderne jager-verzamelaarsgemeenschappen, zoals het Nuer-volk in Zuid-Soedan, dragen minimale kleding. Dit suggereert dat eenvoudige bescherming misschien niet de enige reden is geweest waarom we kleren zijn gaan dragen. Het is denkbaar dat mensen zich “bescheiden” begonnen te voelen en zich wilden bedekken, maar het is moeilijk om daar direct bewijs voor te vinden.
Historische verslagen suggereren dat andere jager-verzamelaar samenlevingen, zoals de Fuegians uit Zuid-Amerika, een deel van de tijd eenvoudige kleding droegen, maar ook naakt rondliepen. Misschien bedekten de vroege mensen zich alleen als het koud was.
Buiten Afrika is het gemakkelijk in te zien dat kleding van vitaal belang was als bescherming tegen de kou. Een andere mensensoort, de Neanderthalers, bewandelde de Aarde in veel koudere klimaten, en zou zeker behoefte hebben gehad aan bedekking.
Neanderthalers bestonden in Europa lang voordat de moderne mens arriveerde. We zijn beiden geëvolueerd uit een gemeenschappelijke voorouder, waarvan men denkt dat het de Homo heidelbergensis is. Hieruit volgt dat, als de Neanderthalers ook kleren droegen, kleren meer dan eens zijn uitgevonden en dat de Neanderthalers ze eerder uitvonden dan wij.
De Neanderthalers hoefden geen nauwsluitende kleren te maken die hen volledig bedekten
De twee hominensoorten lijken verschillende benaderingen van kleding te hebben gehad. “In een studie die in 2012 werd gepubliceerd, schatte Wales dat Neanderthalers 70-80% van hun lichaam tijdens de wintermaanden moeten hebben bedekt, om succesvol te kunnen leven in sommige klimaten waarvan we weten dat ze er woonden. Om dit te achterhalen vergeleek Wales wat moderne jager-verzamelaars dragen in verschillende omgevingen, en vergeleek dit met historische klimatologische omstandigheden.
De moderne mens moest zich iets meer bedekken, tot 90%, stelt Wales. Dit betekent, zegt hij, dat Neanderthalers geen nauwsluitende kleding hoefden te maken die hen volledig bedekte.
We weten nu een beetje over wat voor soort kleding ze gedragen zouden kunnen hebben.
De Neanderthalers trokken waarschijnlijk eenvoudige bontmantels aan, volgens een studie gepubliceerd in augustus 2016. De onderzoekers stellen voor dat de typische Neanderthaler waarschijnlijk de vacht van één dier om zich heen drapeerde.
Mettertijd maakten moderne mensen kleding die iets complexer was, misschien door verschillende stukken aan elkaar te naaien.
De hoofdauteur van de studie, Mark Collard, van de Simon Fraser University in Burnaby, Canada, realiseerde zich dat moderne mensen de neiging hadden om te jagen op dieren die hen zouden hebben geholpen dikkere, knussere pelzen te maken. De veelvraat is een uitstekend voorbeeld. Het zou uitstekend hebben gepast bij de hals of aan de rand van mouwen.
In plaats van het vermogen te moeten evolueren om daar te leven, kun je gewoon betere kleding maken
Collard ontdekte dat, zelfs vandaag de dag, veelvraten bij voorkeur worden bejaagd door groepen zoals de Inuit. “Er was een echt verlangen naar dat soort pelzen, en het heeft iets te maken met de structuur van de haren, ze bevriezen niet zo erg als andere pelzen,” zegt hij. “Ze zijn effectiever dan militaire koud-weer kleding.”
Voor Wales bevestigden deze bevindingen dat de moderne mens zich anders gedroeg dan de Neanderthaler. “Die technologie heeft de mens echt geholpen, hij kon zich heel snel in nieuwe leefgebieden begeven,” zegt hij. “Dus in plaats van het vermogen om daar te leven te moeten evolueren, kun je gewoon betere kleding maken.”
Desondanks waren Neanderthalers, met hun kortere en gedrongen lichamen, eigenlijk beter aangepast aan het koudere weer van Europa dan moderne mensen. Zij kwamen naar Europa lang voordat wij dat deden, terwijl de moderne mens het grootste deel van zijn geschiedenis doorbracht in tropische Afrikaanse temperaturen.
Paradoxaal genoeg kan het feit dat de Neanderthalers beter waren aangepast aan de kou ook hebben bijgedragen aan hun ondergang.
Als dat klinkt als een tegenstrijdigheid, dan is dat het tot op zekere hoogte ook.
De moderne mens heeft een slanker lichaam, dat veel kwetsbaarder was voor de kou. Als gevolg daarvan waren onze voorouders gedwongen om extra technologische vooruitgang te boeken. “We ontwikkelden betere kleding ter compensatie, wat ons uiteindelijk een voorsprong gaf toen het klimaat 30.000 jaar geleden extreem koud werd,” zegt Gilligan.
We hebben misschien wel het een en ander geleerd van de Neanderthalers
Er is archeologisch bewijs dat erop wijst dat mensen over betere technologie beschikten om hun kleding te maken. We hadden al gespecialiseerde snijwerktuigen ontwikkeld, zoals messen en uiteindelijk naalden. Hiermee konden we dierenhuiden in vormen als rechthoeken en vierkanten snijden, die vervolgens aan elkaar konden worden gezet.
De Neanderthalers schijnen daarentegen slechts eenvoudige schrapers te hebben gehad. In 2007 stelde Gilligan voor dat dit bijdroeg aan hun ondergang, doordat ze kleding van mindere kwaliteit hadden tijdens de koudste periodes van de laatste ijstijd.
“Toen ze het moeilijk begonnen te krijgen, zou dat de reden kunnen zijn waarom ze uitstierven, ze hadden niet de technologie voor complexe kleding die de moderne mens al eerder in Afrika had ontwikkeld,” zegt Gilligan.
Weliswaar hadden moderne mensen geavanceerdere gereedschappen en kleding, maar Neanderthalers waren niet de domme bruten die ooit werden afgeschilderd, en er is geen reden om aan te nemen dat ze over het algemeen minder geavanceerd waren dan wij. Misschien hoefden ze zich gewoon niet volledig te bedekken, en toen ze dat uiteindelijk wel deden, liet hun technologie hen in de steek.
In feite, als het aankwam op het bereiden van dierenhuiden, kunnen we het een en ander van de Neanderthalers hebben geleerd.
In 2013 ontdekte een team onder leiding van Marie Soressi van de Universiteit van Leiden in Nederland dat Neanderthalers de eersten waren die gereedschappen gebruikten die van bot waren gemaakt, in plaats van van steen. Ze deden dat zo’n 40-60.000 jaar geleden.
Deze “Lissoir-gereedschappen” waren ribfragmenten van herten. Ze werden gebruikt om dierenhuid te bewerken en zachter te maken, mogelijk voor kleding.
Nadat de Neanderthalers uitstierven, doken soortgelijke benen werktuigen op in vindplaatsen van Homo sapiens.
“Dit type werktuig van been komt heel veel voor in het Boven-Paleolithicum, dus ook in vindplaatsen die door moderne mensen zijn gebruikt na het uitsterven van de Neanderthalers,” zegt Soressi. “Voor mij is dit mogelijk het eerste bewijs dat iets is overgedragen van de Neanderthalers op de moderne mens.”
Het leren van de trucs van de Neanderthalers om met de kou om te gaan zou enorm nuttig zijn geweest voor de moderne mens, die vervolgens de botten kon combineren met hun andere repertoire aan gereedschappen om nog betere kleding te maken.
Als dit waar is, roept het de vraag op waarom de Neanderthalers de meer geavanceerde technologieën van de moderne mens niet hebben gekopieerd. Het is mogelijk dat de moderne mens het bottengereedschap van de Neanderthalers gewoon heeft gevonden, in plaats van de Neanderthalers te ontmoeten.
Mensen versierden zichzelf waarschijnlijk al lang voordat er kleren bestonden.
Een beetje recenter, misschien zo’n 30.000 jaar geleden, werd kleding uit het Stenen Tijdperk nog geavanceerder.
In de Dzudzuana-grot in Georgië hebben onderzoekers gekleurde vlasvezels ontdekt in gebieden waar mensen woonden. Deze kunnen zijn gebruikt om linnen kleding in verschillende kleuren te maken.
Dit suggereert dat kleding meer werd dan alleen nuttig. Ze dienden ook decoratieve doeleinden. Met andere woorden, kleding werd symbolisch.
Gilligan wijst erop dat de mens zich waarschijnlijk al versierde lang voordat er zelfs maar kleding bestond. “Als je kijkt naar hedendaagse jager-verzamelaars die geen kleding gebruiken, dan versieren zij zichzelf op briljante wijze met lichaamsbeschildering. Je hebt geen kleding nodig om dat te doen.”
Er zijn aanwijzingen dat Neanderthalers zich ook beschilderden met rode oker pigment, met de oudste bewijzen daterend van meer dan 200.000 jaar geleden. Natuurlijk kan het pigment ook zijn gebruikt om huiden te looien, voor rituele begrafenissen, of voor grotkunst.
De waarheid over kleding is complexer dan je zou denken
Wanneer het te koud werd om met beschilderde lichamen te pronken, waren de vroege mensen gedwongen om zich te bedekken. “Die decoratieve functie wordt overgedragen op kleding,” stelt Gilligan voor. “
Dit zou kunnen verklaren waarom het gebruik van kleding zo’n integraal aspect is geworden van de identiteit van veel mensen. Evenzo is het ontbreken van kleding van cruciaal belang voor de identiteit van sommige jager-verzamelaarstammen, en voor die van de naakte wandelaar.
De waarheid over kleding is dus complexer dan je je misschien had voorgesteld. Zonder kleren hadden we misschien niet overleefd, maar vandaag de dag gebruiken we kleren voor meer dan alleen om ons warm te houden.
Ze maken deel uit van onze identiteit, onze cultuur en onze sociale normen. Kleren onderscheiden ons van andere soorten en van de natuur, zegt Gilligan. En door aan te geven dat we tot een bepaalde sociale of politieke groep behoren, kunnen ze ons ook van elkaar onderscheiden.
Melissa Hogenboom is themaschrijfster bij BBC Earth. Ze is @melissasuzanneh op Twitter.
Sluit je aan bij meer dan vijf miljoen fans van BBC Earth door ons te liken op Facebook, of volg ons op Twitter en Instagram.
Als je dit verhaal leuk vond, meld je dan aan voor de wekelijkse bbc.com features nieuwsbrief genaamd “If You Only Read 6 Things This Week”. Een zorgvuldig geselecteerde selectie van verhalen van BBC Future, Earth, Culture, Capital, Travel en Autos, elke vrijdag afgeleverd in uw inbox.
