Dla Jerzego Waszyngtona i całego pokolenia rewolucjonistów Katon był Wolnością – ostatnim człowiekiem stojącym na nogach, gdy upadła Republika Rzymska. Dla stuleci filozofów i teologów, Katon był Dobrym Samobójcą – najbardziej pryncypialnym, najbardziej przekonującym wyjątkiem od reguły zabraniającej samozabicia. Dla Juliusza Cezara, dyktatora, który słynnie ułaskawił każdego przeciwnika, Katon był jedynym człowiekiem, któremu nigdy nie mógł wybaczyć.
George Washington i jego rówieśnicy studiowali życie Katona w formie najpopularniejszej sztuki tej epoki: Cato: A Tragedy in Five Acts, autorstwa Josepha Addisona. Wielcy ludzie tamtych czasów cytowali tę sztukę o Katonie w publicznych wypowiedziach i w prywatnej korespondencji. Kiedy Benjamin Franklin otwierał swój prywatny dziennik, witały go wersy ze sztuki, którą wybrał jako motto. John i Abigail Adams cytowali Katona sobie nawzajem w swoich listach miłosnych. Kiedy Patrick Henry ośmielił króla Jerzego, by dał mu wolność lub śmierć, cytował Katona. Kiedy Nathan Hale żałował, że ma tylko jedno życie do oddania za swój kraj – na sekundy przed tym, jak brytyjska armia powiesiła go za zdradę stanu – cytował słowa prosto z Katona.
George Washington, John Adams i Samuel Adams zostali uhonorowani w swoim czasie jako „amerykańscy Katonowie” – a w rewolucyjnej Ameryce nie było większej pochwały. A kiedy Waszyngton napisał do Benedykta Arnolda, który był przed zdrajcą, że „nie jest w mocy żadnego człowieka, by zarządzać sukcesem; ale ty zrobiłeś więcej – zasłużyłeś na to”, on również zaczerpnął słowa z „Katona” Addisona.
Przez dwa tysiąclecia, Katon był naśladowany, studiowany, pogardzany, obawiany, czczony. W swoich czasach był żołnierzem i arystokratą, senatorem i stoikiem. Ostatni z linii rodzinnej wybitnych mężów stanu, Katon spędził całe życie w oczach opinii publicznej jako sztandarowy przedstawiciel rzymskich optymatów, tradycjonalistów, którzy uważali się za obrońców starożytnej konstytucji Rzymu, strażników wielowiekowego systemu rządów, który napędzał rozwój Rzymu od błotnistego miasta do potężnego imperium.
Historia pamięta Katona jako najbardziej nieforemnego, wściekłego wroga Juliusza Cezara – czasem przywódcę opozycji, czasem partię opozycyjną samą dla siebie, ale zawsze równego Cezarowi w elokwencji, w przekonaniach i w sile charakteru, człowieka równie zdolnego do wygłoszenia pełnotomowej mowy od świtu do zmierzchu przed rzymskim senatem, jak i do 30-dniowej pieszej wędrówki przez piaski Afryki Północnej.
Imię Katona wyblakło w naszych czasach w sposób, w jaki nie wyblakło imię Cezara. Być może jest to koszt jego politycznej porażki; być może jego cnoty wyszły z mody. Bardziej prawdopodobne jest, że zapomniano o nim, ponieważ pozostawił po sobie niewiele konkretnego. Osiągnął szczyty rzymskiej polityki, ale nie pisał eposów sławiących jego własne osiągnięcia, jak Cyceron. Był odważnym, ofiarnym, odnoszącym sukcesy dowódcą wojskowym, ale nie przesyłał do domu porywających historii swoich wyczynów w trzeciej osobie, jak to czynił Cezar. Jego imię było przysłowiowe w jego własnych czasach, ale nie wyrył tego imienia na pomnikach. Studiował i praktykował filozofię ze skupioną intensywnością, stając się wzorem nieugiętego stoickiego ideału, ale wolał, by jego filozofia była przeżywana, a nie pisana. W rzeczywistości jedynym pismem Katona, które przetrwało, jest jeden krótki list.
DODATKOWE OPOWIADANIA &PRZECZYTAJ TAKŻE
Katon nie napisał autobiografii, ani nie pozostawił po sobie obszernego zbioru esejów czy dzienników. Podczas gdy Katon Młodszy był tematem dla wielu historyków, biografów i moralistów w świecie rzymskim, najbardziej szczegółowe klasyczne traktaty o jego życiu pochodzą od Plutarcha. Plutarch był greckim biografem, sędzią i kapłanem Apollina, który przyjął rzymskie imię Lucius Mestrius Plutarchus. Rozkwitł za panowania cesarza Trajana i jest dziś najbardziej znany ze swoich Żywotów równoległych wybitnych Greków i Rzymian, zbioru, który zawiera jego żywot Katona.
Przez ponad 2000 lat nie istniała żadna pełnowymiarowa biografia Katona poza dziełem Plutarcha. W 2011 roku Jimmy Soni i Rob Goodman podjęli się napisania takiej biografii. Rezultat, Ostatni obywatel Rzymu: The Life and Legacy of Cato, Mortal Enemy of Cesar, jest najlepszym tomem, jak dotąd, który obejmuje całe życie Katona.
Zainspirowały ich liczne książki, w których Katon jest centralną postacią, w tym Rubicon autorstwa Toma Hollanda. Jeśli masz choćby przelotne zainteresowanie historią Rzymu – lub myślisz, że możesz – sięgnij po Rubikon. Jest porywająca i przemyślana; ani przez chwilę nie uwierzycie, że czytacie historię starożytną.
3 stoickie ćwiczenia Katona
1) Użyj bólu jako nauczyciela
Katon chodził po starożytnym Rzymie w niezwykłym ubraniu – z zamiarem sprawienia, by ludzie się z niego śmiali. Nauczył się jeść chleb biedaka i żyć bez luksusów – mimo że był rzymskim arystokratą. Chodził z gołą głową w deszczu, bez butów w zimnie.
Cato trenował samego siebie. Małe trudności, znoszone z wyrozumiałością i cierpliwością, mogły ukształtować jego charakter. Cała praktyka Katona opłaciła się. Seneka, wielki stoik cesarski, opowiada znamienną historię. Pewnego dnia podczas wizyty w łaźni publicznej, Katon został popchnięty i uderzony. Gdy bójka została przerwana, odmówił przyjęcia przeprosin od sprawcy: „Nawet nie pamiętam, żeby mnie uderzono”
2) Przyjmij wysokie standardy
Stoicy nauczyli Katona, że nie ma odcieni szarości. Nie było więcej-lub-mniej dobrego, nie było więcej-lub-mniej złego. Nieważne, czy byłeś stopę pod wodą, czy sążniście, nadal tonąłeś. Wszystkie cnoty były jedną i tą samą cnotą, wszystkie wady tą samą wadą.
Jest to rodzaj surowego schematu, który wydaje się nierozsądny do życia i prawie całkowicie niemożliwy do zastosowania w strumieniu wojny i polityki. Ale Katon sprawił, że to zadziałało. Odrzucił polityczny kompromis w każdej formie, do tego stopnia, że przekupnie uczynili z jego imienia aforyzm: „Czego od nas oczekujesz? Nie wszyscy możemy być Katonami.”
Tego samego wymagał od swoich przyjaciół, rodziny i żołnierzy. Był wściekły dla swoich wrogów, a dla swoich sojuszników mógł wydawać się szalony. I tak, czasami zapędzał swoje przywiązanie do zasad w absurdalne, ślepe uliczki. Ale zbudował też niemożliwy, niemal nieludzki standard, który przyniósł mu niezachwianą władzę. Domyślnie stał się rzymskim arbitrem dobra i zła. Kiedy Katon przemawiał, ludzie siedzieli bardziej wyprostowani. Kiedy Juliusz Cezar zaprowadził go do więzienia, cały Senat przyłączył się do niego w geście współczucia, zmuszając Cezara do wypuszczenia Katona.
Wielu w czasach Katona wydawało fortuny i zabijało armie w pogoni za tego rodzaju autorytetem. Ale tego nie da się kupić ani o to walczyć – to charyzma charakteru. Jego rodacy nie wszyscy mogli być Katonami, ale mogli przyłączyć się do każdej bezkompromisowej strony sporu, po której stał Katon.
3) Umieść strach na właściwym miejscu
W dniu wyborów, podczas ważnego wyścigu, Katon i jego szwagier wpadli w zasadzkę, gdy szli do urn. Pochodnia stojąca na czele partii Katona upadła z jękiem, ugodzona nożem na śmierć. Otoczyły ich cienie wymachujące mieczami. Napastnicy zadawali rany każdemu członkowi partii, aż wszyscy uciekli oprócz Katona i jego szwagra. Utrzymywali się na nogach, Katon trzymał się za ranę, z której leciała mu krew. Dla Katona ta zasadzka była przypomnieniem, że jeśli przywódcy byli gotowi popełnić takie zbrodnie w drodze do władzy, to można sobie tylko wyobrazić, co zrobią, gdy już ją zdobędą. Tym ważniejsze było, by stanął przed ludem rzymskim, pokazał swoje rany i ogłosił, że będzie bronił wolności, dopóki ma w sobie życie. Ale jego szwagier nie miał do tego żołądka. Przeprosił, wyszedł i zabarykadował się w swoim domu.
Cato tymczasem szedł samotnie i bez straży do urn wyborczych.
Strach może wejść do umysłu tylko za naszą zgodą, uczono Katona. Wybierz by się nie bać, a strach po prostu zniknie. Dla niewprawnego obserwatora, fizyczna odwaga Katona była lekkomyślna. Ale w rzeczywistości była ona jednym z najbardziej wyćwiczonych aspektów autoprezentacji Katona. I to właśnie ta długa medytacja nad absurdalnością strachu – nad jego niemal całkowitą nieistotnością, ale dla naszej własnej wiary w niego – pozwoliła mu przeć naprzód tam, gdzie inni się poddawali.
Cato Quotes
Gorzkie są korzenie nauki, ale jakże słodkie są jej owoce. – Katon
Czciwy człowiek rzadko jest włóczęgą. – Katon
Rozważaj w milczeniu, cokolwiek kto mówi: mowa zarówno ukrywa, jak i ujawnia wewnętrzną duszę człowieka. – Katon
Uchroń się od lenistwa; albowiem niezaradność duszy jest rozkładem ciała. – Katon
Zacznę mówić, gdy będę miał do powiedzenia to, czego lepiej nie mówić. – Katon
Nie robiąc nic, człowiek uczy się czynić zło. – Katon
***
P.S. Autorzy bestsellera The Daily Stoic, Ryan Holiday i Stephen Hanselman, ponownie połączyli siły w swojej nowej książce Lives of the Stoics: The Art of Living From Zeno To Marcus. Oprócz przedstawienia fascynujących życiorysów wszystkich znanych i mniej znanych stoików, „Żywoty stoików” zawierają ponadczasowe i możliwe do natychmiastowego zastosowania lekcje na temat szczęścia, sukcesu, odporności i cnoty. Książka jest dostępna w przedsprzedaży i ma się ukazać 29 września!
—
Meet The Stoics:
Who Is Marcus Aurelius? Getting To Know The Roman Emperor
Who Is Seneca? Inside The Mind of The World’s Most Interesting Stoic
Who Is Epictetus? From Slave To World’s Most Sought After Philosopher
Who Is Cleanthes? Następca Zenona & Drugi szef szkoły stoickiej
Kim jest Katon? Senator rzymski. Śmiertelny wróg Juliusza Cezara.
Kim jest Zenon? Wprowadzenie do twórcy stoicyzmu
Kim jest Cyceron? Jak poznać największego polityka Rzymu
Kim jest Posidoniusz? Najbardziej uczony stoik
Kim był Panaetiusz? Szerzenie stoicyzmu z Grecji do Rzymu
Kim jest Paconius Agrippinus? An Introduction To The Red Thread Contrarian
Who Is Porcia Cato? An Introduction To The Stoic Superwoman
Who Is Gaius Rubellius Plautus? An Introduction To Nero’s Rival
Who Is Chrysippus? The 'Second Founder of Stoicism’ Who Died Laughing
Who Is Diotimus? Wprowadzenie do człowieka, który popełnił niezwykłą pomyłkę
Kim jest Diotimus?
