leren,
in de psychologie, het proces waarbij een relatief blijvende verandering in potentieel gedrag optreedt als gevolg van oefening of ervaring. Leren wordt onderscheiden van gedragsveranderingen als gevolg van processen als rijping en ziekte, maar is wel van toepassing op motorische vaardigheden, zoals autorijden, op intellectuele vaardigheden, zoals lezen, en op attitudes en waarden, zoals vooroordelen. Er zijn aanwijzingen dat neurotische symptomen en patronen van geestesziekten ook aangeleerd gedrag zijn. Leren komt voor gedurende het hele leven bij dieren, en aangeleerd gedrag maakt een groot deel uit van al het gedrag bij de hogere dieren, vooral bij de mens.
Leermodellen
Het wetenschappelijk onderzoek van het leerproces werd aan het einde van de 19e eeuw begonnen door Ivan PavlovPavlov, Ivan Petrovitsj
, 1849-1936, Russisch fysioloog en experimenteel psycholoog. Hij was hoogleraar aan de militaire medische academie en directeur van de afdeling fysiologie van het Instituut voor Experimentele Geneeskunde, St. Petersburg, vanaf 1890.
….. Klik op de link voor meer informatie. in Rusland en Edward ThorndikeThorndike, Edward Lee
, 1874-1949, Amerikaans opvoeder en psycholoog, geb. Williamsburg, Mass., grad. Wesleyan Univ., 1895, en Harvard, 1896, Ph.D. Columbia, 1898.
….. Klik op de link voor meer informatie. in de Verenigde Staten. Drie modellen worden momenteel algemeen gebruikt om veranderingen in aangeleerd gedrag te verklaren; twee leggen de nadruk op het leggen van relaties tussen stimuli en reacties, en het derde legt de nadruk op het leggen van cognitieve structuren. Albert Bandura beweerde (1977) dat leren optreedt door observatie van anderen, of modellen; er is gesuggereerd dat dit type leren optreedt wanneer kinderen worden blootgesteld aan geweld in de media.
Klassieke conditionering
Het eerste model, klassieke conditionering, werd in eerste instantie geïdentificeerd door Pavlov in de speekselreflex van honden. Speekselvorming is een aangeboren reflex, of ongeconditioneerde reactie, op de presentatie van voedsel, een ongeconditioneerde stimulus. Pavlov toonde aan dat honden konden worden geconditioneerd om te speekselen louter op het geluid van een zoemer (een geconditioneerde stimulus), nadat deze een aantal malen had geklonken in combinatie met de presentatie van voedsel. Men zegt dat er sprake is van aanleren omdat het speekselen geconditioneerd is aan een nieuwe stimulus die het aanvankelijk niet uitlokte. De koppeling van voedsel aan de zoemer versterkt de zoemer als de prominente stimulus.
Operante conditionering
Een tweede type van leren, bekend als operante conditionering, werd rond dezelfde tijd als Pavlov’s theorie ontwikkeld door Thorndike, en later uitgebreid door B.F. SkinnerSkinner, Burrhus Frederic,
1904-90, Amerikaans psycholoog, geb. Susquehanna, Pa. Hij promoveerde aan Harvard in 1931 en bleef daar als docent tot 1936, toen hij naar de Univ. van Minnesota (1937-45) en naar Indiana Univ.
….. Klik op de link voor meer informatie. . Hier vindt het leren plaats als het individu handelt naar de omgeving. Terwijl bij klassieke conditionering aangeboren reflexen betrokken zijn, vereist operante conditionering vrijwillig gedrag. Thorndike toonde aan dat een intermitterende beloning essentieel is om het leren te versterken, terwijl het stopzetten van het gebruik van versterking de neiging heeft het geleerde gedrag te doven. De beroemde Skinner doos demonstreerde operante conditionering door een rat in een doos te plaatsen waarin het indrukken van een kleine staaf voedsel oplevert. Skinner toonde aan dat de rat uiteindelijk leert om regelmatig op het staafje te drukken om voedsel te verkrijgen. Naast bekrachtiging veroorzaakt straf vermijdingsgedrag, dat het leren lijkt te verzwakken maar niet te beknotten. In beide vormen van conditionering treedt stimulus generalisatie op; d.w.z. de geconditioneerde respons kan worden opgewekt door stimuli die lijken op de oorspronkelijke geconditioneerde stimulus, maar die niet in de oorspronkelijke training zijn gebruikt. Stimulus generalisatie heeft een enorm praktisch belang, omdat het de toepassing van aangeleerd gedrag in verschillende contexten mogelijk maakt. Gedragsaanpassing is een type behandeling dat voortvloeit uit deze stimulus/respons modellen van leren. Het werkt onder de veronderstelling dat als gedrag kan worden aangeleerd, het ook kan worden afgeleerd (zie gedragstherapie gedragstherapie,
of gedragsmodificatie,
in de psychologie, behandeling van menselijke gedragsstoornissen door de versterking van aanvaardbaar gedrag en de onderdrukking van ongewenst gedrag.
….. Klik op de link voor meer informatie. ).
Cognitief leren
Een derde benadering van leren staat bekend als cognitief leren. Wolfgang KöhlerKöhler, Wolfgang
, 1887-1967, Amerikaans psycholoog, geb. Estland, Ph.D. Univ. van Berlijn, 1909. Van 1913 tot 1920 was hij directeur van een onderzoeksstation op Tenerife, Canarische Eilanden.
….. Klik op de link voor meer informatie. toonde aan dat een langdurig proces van trial-and-error kan worden vervangen door een plotseling begrip dat de onderlinge verbanden van een probleem doorgrondt. Dit proces, dat inzicht wordt genoemd, lijkt meer op het in elkaar leggen van een puzzel dan op het reageren op een stimulus. Edward TolmanTolman, Edward Chace,
1886-1959, Amerikaans psycholoog, geb. West Newton, Massachusetts, grad. Massachusetts Institute of Technology, 1911; Ph. D. Harvard, 1915. Hij bracht het grootste deel van zijn academische loopbaan door aan de Univ. van Californië, Berkeley, waar hij psychologie doceerde (1918-54).
….. Klik op de link voor meer informatie. (1930) ontdekte dat onbeloonde ratten de indeling van een doolhof leerden, maar dat dit pas duidelijk werd toen ze later met voedsel werden beloond. Tolman noemde dit latent leren, en er is gesuggereerd dat de ratten cognitieve kaarten van het doolhof ontwikkelden die zij onmiddellijk konden toepassen wanneer een beloning werd aangeboden.
Bibliografie
Zie T. Tighe, Modern Learning Theory (1982); B. Schwartz, Psychology of Learning and Behavior (2d ed. 1983).
