WAT ALS de hele manier waarop we over het leven dachten nou eens verkeerd was?
We denken vaak dat de belangrijkste momenten in het leven de grote gebeurtenissen zijn, maar wat als het eigenlijk de kleine, saaie, bijna onmerkbare momenten waren die er het meest toe deden?
Zoals iedereen, heb ik altijd gezocht naar een verhaal om mijn gevoel van eigenwaarde op te baseren. Gebeurtenissen zoals de bijna-dood van mijn vader, getuige zijn van een vreselijke misdaad, en het ernstig in gevaar brengen van mijn leven zijn allemaal dingen waar ik naar kijk en denk “ja, dit was het keerpunt in mijn leven, en hierna was alles anders.”
Maar is dat eigenlijk wel waar?
(Voor degenen onder jullie die mijn Dating Cursus niet hebben gedaan – het antwoord is ‘nee.
We kijken graag naar gebeurtenissen die betekenis voor ons hebben – het einde van een relatie, het verlies van iemand van wie we houden – als gebeurtenissen die vormen wie we zijn, en op dezelfde manier kijken we naar de toekomst voor gebeurtenissen – het bereiken van onze dromen, het vinden van ware liefde – die op dezelfde manier ons leven zullen bepalen, en op hun beurt, ze de moeite waard maken om te leven.
Het idee dat belangrijke gebeurtenissen de betekenis, richting en kwaliteit van het leven bepalen, staat centraal in het geaccepteerde idee van persoonlijke ontwikkeling. Maar meer nog dan dat, het staat centraal in de manier waarop wij allen gewoonlijk denken over het leven van onszelf en anderen.
Toch was dit voor de twee grootste auteurs die ooit geleefd hebben precies de verkeerde manier om naar het leven te kijken.
En het blijkt dat ze gelijk hadden.
MOMENTEN IN HET LEVEN OP ALLE VERKEERDE PLAATSEN
Wanneer we naar het leven kijken als een reeks belangrijke gebeurtenissen, meten we het leven af aan zeer specifieke, beperkte meetpunten. Het leven gaat over deze gebeurtenissen, en het gaat over de kwaliteit en intensiteit van deze gebeurtenissen.
Relaties gaan over passie en opwinding, levensdoelen gaan over succes en het overwinnen van extreme uitdagingen, en de zin van het leven wordt een soort heldenreis. Een reis die wij, als de enige belangrijkste persoon, ondernemen en grote, belangrijke dingen bereiken.
De problemen hiermee zijn dat, hoewel deze gebeurtenissen belangrijk lijken vanuit de wens om een verhaal aaneen te rijgen, ze eigenlijk niet zo betekenisvol of belangrijk zijn als we zouden denken.
Of we nu beter willen worden in single zijn, onze angst een schop onder de kont willen geven, of gewoon ons leven willen veranderen zodat we een beetje gelukkiger zijn – het blijkt dat het antwoord niet ligt waar ons is verteld te kijken, maar gewoon ligt waar het altijd al lag.
Recht voor onze ogen.
Maar om dit uit te leggen, moet ik een korte les geven over klassieke literatuur. Wat, dat beloof ik, lang niet zo saai is als het klinkt.
Een korte les over klassieke literatuur die precies zo saai is als het klinkt
“Bryullóv (een schilder) corrigeerde op een dag de studeerkamer van een leerling. De leerling, die een blik wierp op de gewijzigde tekening, riep uit: “Je hebt het maar een klein beetje aangeraakt, maar het is iets heel anders. Bryullóv antwoordde: “De kunst begint waar het kleine beetje begint.”
Dit gezegde is treffend waar, niet alleen voor de kunst, maar voor het hele leven. Men kan zeggen dat het ware leven begint waar het kleine beetje begint – waar wat voor ons minieme en oneindig kleine veranderingen lijken, plaatsvinden. Het ware leven wordt niet geleefd waar grote uiterlijke veranderingen plaatsvinden – waar mensen zich bewegen, botsen, vechten en elkaar afslachten – het wordt alleen geleefd waar deze kleine, minuscule, oneindig kleine veranderingen plaatsvinden.” – Tolstoj – Why Do Men Stupefy Themselves
Leo Tolstoj en Fjodor Dostojevski waren twee van de grootste schrijvers aller tijden.
De eerstgenoemde was een graaf, landeigenaar, anarchistisch christen, en romanschrijver die enorme, ingewikkelde romans schreef die altijd probeerden te bewijzen wat waar en juist was over het menselijk leven.
De tweede was een ex-gevangene, gokker, orthodox christen en romanschrijver die enorme, ingewikkelde romans schreef en altijd probeerde te bewijzen dat er een donkere schaduw zat aan menselijke ideeën en motivaties.
Op het eerste gezicht lijken deze twee auteurs misschien opmerkelijk verschillend. En als je ze zou lezen zonder goed op te letten lijkt dat misschien ook zo.
Maar je zou het mis hebben.
Hoewel ze verschillend leken, gingen beide schrijvers uit van een uiterst gelijkaardig begrip van het leven; dat alles afhing van oneindig veel kleine momenten.
Dit zou ongetwijfeld hun favoriete lied zijn.
Zien als een tragische roman, is Tolstoj’s Anna Karenina in feite een veroordeling van de romantische liefde, narcisme en het kwaad, die Tolstoj allemaal belichaamt in het hoofdpersonage Anna.
Tolstoj vertelt het verhaal van een vrouw wier hartstochtelijke liefde haar vervreemdt van een veroordelende maatschappij, en wier slechte keuzes op belangrijke momenten haar uiteindelijk tot een vreselijk en tragisch einde brengen. Hij doet dit zo meesterlijk dat we veel sympathie voor haar voelen.
Als we de roman zouden beoordelen op zijn grote momenten, zou de roman in feite tragisch zijn. Maar achter deze grote momenten vertelt Tolstoj een ander, sinister verhaal.
Door de hele roman heen zitten kleine, bijna onmerkbare inzichten in Anna’s gedachten, beweegredenen en psychologie, die zijn weggestopt in dicht opeengepakte alinea’s of in allerlei andere details. Doorheen de roman wordt ons consequent verteld dat Anna gelooft dat ze onderworpen is aan het noodlot, dat ze consequent de zorg voor haar kinderen verwaarloost, dat ze voortdurend naar haar eigen uiterlijk kijkt, dat ze boven alles volledige toewijding van haar minnaar wil, dat haar leven leeg is van iets zinvols omdat ze het vult met kleinigheden, dat ze zonder dit alles het leven niet de moeite waard vindt, en in feite gelooft dat ze door een voorteken gedoemd is te sterven.
Al deze kleine, piepkleine momenten gebeuren zo vaak en zo onmerkbaar, dat hoewel het lijkt dat Anna’s leven verandert in grote momenten, haar leven en beslissingen in feite al lang daarvoor zijn gemaakt en geleefd, in al die momenten die zij en wij niet hebben opgemerkt.
Op duizenden momenten in het boek verwaarloost Anna haar verantwoordelijkheid, en geeft ze zich steeds meer over aan narcisme.*
Tolstoj maakt dit net zo moeilijk waar te nemen als ons eigen gedrag, door deze kleine details te overstemmen met enorme, dramatische momenten. En dit is precies wat Tolstoj ons probeert te vertellen – dat als we het leven alleen in grote momenten waarnemen, we niet begrijpen wat die grote momenten bepaalt, en op zijn beurt het leven zelf. We zien het venijn niet in de details.
Dit is iets wat de grote literaire criticus Gary Saul Morson prosaics noemt. In essentie, schrijven vanuit het inzicht dat het leven wordt geleefd in de kleine details, niet in de grote.
Dostojevski doet precies hetzelfde in bijna al zijn boeken, maar vooral Misdaad & Straf en De gebroeders Karamazov.
In Misdaad & Straf pleegt de hoofdpersoon Raskolnikov twee gruwelijke moorden waarvan de reden nooit wordt achterhaald. Toch zinspeelt Dostojevski in de hele roman op het feit dat in het hart van iedereen een gruwelijk kwaad schuilt, en laat hij ons in kleine details zien hoe Raskolnikov consequent de gedachte aan moorden koestert en consequent voor zijn geweten op de vlucht slaat – meestal door alcohol te drinken, te slapen, of bewust aan iets anders te denken. Terwijl het personage en verschillende andere personages allerlei ideologieën en theorieën bespreken die zijn actie rechtvaardigen of verklaren – wordt zijn eigenlijke besluit om te doden in zijn achterhoofd genomen terwijl hij doorgaat met zijn leven en alledaagse, saaie dingen doet.
Ook in De broeder Karamazov lost de jonge, idealistische Alyosha zijn geloof niet op in een enkel moment van openbaring, maar een moment dat al lang geleden is beslist, en dat bestaat uit ontelbare onderling verbonden momenten en keuzes die hij al heeft beleefd.
Dostojevski probeert ons door middel van deze kleine momenten te laten zien hoe goede en foute keuzes te allen tijde in ons bestaan en dat het onze aandacht (of gebrek daaraan) voor de vele kleine momenten waarin ze bestaan is die ons naar potentiële goede of foute uitkomsten leidt.
Het alledaagse bestaan van de meest significante momenten
“Zoals het niet één zwaluw of een mooie dag is die een lente maakt, zo is het niet één dag of een korte tijd die een mens gezegend en gelukkig maakt.” – Aristoteles
Het punt dat beide auteurs maken is het volgende:
Of het nu gaat om goed, kwaad, liefde, betekenis, angsten, succes, mislukking of de richting van ons leven – dit alles wordt beslist in alledaagse, saaie momenten waar we nul aandacht aan besteden.
Het zijn niet de scheidingen, sterfgevallen, en feesten, maar in plaats daarvan de dingen die we niet merken tikken weg in onze gedachten als we rollen rond in bed, gaan over onze dag, en doen onze saaie, alledaagse klusjes.
Dit is een veel diepere versie van Will Durant’s citaat: “We zijn wat we herhaaldelijk doen. Excellence, then, is not an act, but a habit. “*
Volgens Gary Saul Morson hangen het prozaïsche goed en kwaad van ons leven af van waar we aandacht aan besteden, en wat we nalaten om aandacht aan te besteden.
Het personage in Anna Karenina dat het meest juist leeft, is bijvoorbeeld een personage dat Dolly heet en aandacht besteedt aan haar leven, haar geluk en de behoeften van de mensen om haar heen, met name haar kinderen. Geluk zit voor haar in kleine ‘saaie’ alledaagse momenten.
In tegenstelling daarmee zijn de personages in Anna Karenina die het meest slecht zijn, Anna en haar broer Stiva, die voortdurend het ‘saaie’, alledaagse leven de rug toekeren, zich onttrekken aan de verantwoordelijkheden van mensen die hen het meest nodig hebben, en voortdurend een leven nastreven waarvan zij denken dat het ‘onmogelijk’ zou zijn om zonder te leven. Geluk zit voor hen in pleziertjes, kleinigheden, opwinding en verwaarlozing.
Wat dit voor ons betekent is dat alles wat we willen of niet willen zich voordoet, niet op het moment dat we denken dat het zich voordoet, maar op dit moment.
Wanneer je je partner bedriegt, doe je dat niet op het moment dat je bedriegt, maar in de duizenden keren dat je de gedachte eraan vermaakt of je aandacht voor intimiteit verwaarloost. Je gaat niet vreemd op het moment dat je met iemand het bed in springt, je gaat vreemd in de kleine momenten waarop je porno kijkt, door Instagram scrolt en naar meisjes kijkt, in plaats van aandacht te besteden aan wat je al hebt. D.w.z. die ‘saaie’, alledaagse partner die je naast je hebt.
Wanneer je single bent maar angst ervaart die je ervan weerhoudt om een meisje te benaderen, gebeurt dit niet op dat moment, maar is het in feite duizenden keren eerder gecreëerd, in kleine momenten waarop je ervoor koos om niet sociaal uitgaand te zijn, niet met die willekeurige caissière sprak, vermeed om naar mensen op de buis te kijken, en niet sprak in de klas ondanks het feit dat je een mening hebt. Om nog maar te zwijgen van die constante gedachten die zeiden: “je kunt niet benaderen.”
Wanneer je dromen hebt om een bedrijf te beginnen, maar al je pogingen om te beginnen eindigen in uitstelgedrag, gebeurt dit niet wanneer je je telefoon opent en begint te surfen op het internet, verdwaalt in youtube, of plotseling wordt overspoeld met het verlangen om iets anders te doen dan wat je moet doen. Het gebeurt op die kleine momenten waarop je, terwijl je rondhangt of iets heel anders doet, voortdurend bij jezelf denkt “hoe moeilijk de dag gaat worden” en hoezeer “je er geen zin in hebt.”
Wanneer je er niet in slaagt gelukkig te zijn, komt dat omdat je verzuimt de juiste beslissing te nemen lang voordat je eigenlijk “moest”. Aan de andere kant, wanneer je gelukkig bent, is dat meestal omdat je voortdurend de juiste beslissing neemt zonder het zelfs te merken.
Mijn familie zegt vaak dat toen mijn vader bijna stierf, we allemaal samenwerkten “op dat moment” en dat sindsdien “we een sterkere band hebben”.
Maar in werkelijkheid is dit complete onzin.
In plaats van samen te werken op één moment, werkten we eigenlijk samen vanwege de duizenden momenten daarvoor waar we nul aandacht aan hadden besteed (en die we vaak saai vonden). Samen dineren als gezin, open communicatie aanmoedigen, open zijn bij confrontaties. Al deze alledaagse gebeurtenissen betekenden dat toen het grote moment eindelijk kwam, de beslissing al was genomen – onze kleine keuzes hadden al de ‘sterkere’ band gemaakt die ons er doorheen zou slepen.
Het waren de eenvoudige momenten recht voor ons die ons al die tijd het gelukkigst maakten.
Dit geldt niet alleen voor het gezinsleven, maar voor zowat alles. Wat is het plezier van seks vergeleken met echte intimiteit met een ander persoon? Wat is de opwinding van een feest vergeleken met het waarderen van het gezelschap van een goede vriend? Wat is de trots van succes vergeleken met het simpele plezier van vele dagen hard werken?
De belangrijkste onderdelen van het leven zijn toevallig die waar we het meest van genieten. We zien alleen voortdurend niet dat ze recht voor onze ogen zijn.
PERSOONLIJKE ONTWIKKELING 101 – SWEAT THE SHIT OUT OF THE SMALL STUFF
Nu denkt u waarschijnlijk – dit klinkt als veel om de hele tijd over na te denken.
Maar dat is het niet.
Dit is geen kwestie van absolute controle, het is een kwestie van aandacht. Hoeveel we hebben, en waar het op gericht is.
De oplossing voor dit probleem wordt geboden in een ander boek van Tolstoj. Het gigantische Oorlog en Vrede.*
Midden in een veldslag is een groep generaals de strategie voor de komende dag aan het bespreken. De besluitvormer onder hen besteedt weinig aandacht aan het strategiseren, en adviseert aan het eind iedereen een goede nachtrust te nemen.
Het is een tamelijk komisch moment dat gemakkelijk over het hoofd kan worden gezien, maar Tolstoj maakt opzettelijk een punt. Omdat het hele leven uit oneindig veel kleine momenten bestaat, is oorlog, net als elke activiteit waarbij mensen betrokken zijn, gewoon te complex om een strategie echt te kunnen toepassen. De beste oplossing die we hebben is om een goede nachtrust te nemen, zodat we de volgende dag alert genoeg zijn om aandacht te schenken aan de kleine kansen die zich voordoen en daar met voordeel op te reageren.
Er zijn vijf technieken die we kunnen toepassen om deze voordelen in ons eigen leven te benutten en niet alleen aandacht te besteden aan de kleine momenten, maar ook aan de gedachten die we onderhouden.
- Zorg voor voldoende slaap (niet genoeg, niet een beetje, genoeg).
- Mediteer.
- Denk na over hoe weinig je nodig hebt.
- Denk na over wat u al hebt.
- Besteed aandacht aan het soort gedachten dat u denkt.
Wanneer we slapen, geven we onze geest zijn alertheid. Als we mediteren, brengen we ons brein terug naar het hier en nu. Als we bedenken hoe weinig we nodig hebben, brengen we onze aandacht alleen naar wat we echt nodig hebben, en naar wat we al hebben. Zo kunnen we een diepere, meer bevredigende relatie opbouwen met elk. Wanneer we aandacht besteden aan het soort gedachten dat we denken, brengen we onze aandacht naar het leven dat zich in elk moment in ons ontvouwt.
Omdat is de kunst van persoonlijke ontwikkeling.
Wij denken gewoonlijk aan persoonlijke ontwikkeling als het proces van het opbouwen van het leven dat we willen, maar de ware kunst van persoonlijke ontwikkeling komt minder voort uit het opbouwen van het leven dat we willen, en meer uit het besteden van acute aandacht aan het leven dat we hebben en nu leven.
Niet alleen zal deze manier van denken ons helpen te krijgen wat we willen. Het zal ons helpen gelukkiger te zijn met minder, en op zijn beurt, stoppen met het najagen van geluk in de eerste plaats.
