De laatste Japanse soldaat die zich formeel overgaf na de nederlaag van het land in de Tweede Wereldoorlog was Hiroo Onoda.
Luitenant Onoda gaf uiteindelijk zijn zwaard af op 9 maart 1974. Hij had 29 jaar stand gehouden in de Filippijnse jungle. In interviews en geschriften na zijn terugkeer naar Japan, zei Lt Onoda dat hij niet had kunnen accepteren dat Japan had gecapituleerd.
Voor veel buitenstaanders leek Onoda een fanaticus. Maar in het keizerlijke Japan waren zijn acties volkomen logisch. Onoda had gezworen zich nooit over te geven, te sterven voor de keizer. Hij geloofde dat de rest van zijn landgenoten, en vrouwen, hetzelfde zouden doen.
Natuurlijk hadden ze dat niet gedaan. Op 15 augustus 1945 deed Japans opperste goddelijke wezen, keizer Hirohito, iets wat geen keizer ooit eerder had gedaan: hij ging op de radio. Atoombommen hadden Hiroshima en Nagasaki verwoest. Op de dag dat de tweede bom viel, verklaarde Jozef Stalin de oorlog aan Japan. Sovjet troepen trokken al door Mantsjoerije. Binnen enkele weken zouden ze landen op het noordelijke eiland Hokkaido. Hirohito accepteerde dat overgave aan de Amerikanen zijn beste keuze was.
Hoe dan ook, de overgave van de keizer ging bijna niet door. Op de ochtend van 15 augustus leidde een groep jonge officieren hun troepen naar het terrein van het keizerlijk paleis. Ze probeerden de opname van die toespraak in beslag te nemen. Ze geloofden dat de oorlog nog lang niet verloren was. De Japanse thuis-eilanden moesten nog worden binnengevallen. Het enorme leger in China was nog grotendeels onverslagen. De officieren maakten zich weinig zorgen over de burgerslachtoffers die vielen tijdens de Amerikaanse bombardementen op Japanse steden. In plaats daarvan waren ze gefocust op één ding: het overleven van het keizerlijke systeem. Japan mocht niet om vrede vragen voordat de keizer veilig was gesteld.
De jonge officieren slaagden er niet in de uitzending te stoppen. Maar ze kregen hun zin – na de overgave besloot de VS dat Hirohito toch niet als oorlogsmisdadiger zou worden berecht. In plaats daarvan zou hij op de troon blijven, in feite een Amerikaanse marionet.
Het was misschien een slimme zet van Douglas MacArthur, de Amerikaanse generaal die tot 1949 over Japan regeerde. MacArthur gebruikte de keizer om zijn eigen agenda door te drukken – het conservatieve Japan omvormen tot een moderne democratie met een grondwet naar Amerikaans model.
De zegevierende geallieerden berechtten 28 leden van de Japanse oorlogsleiding. Zeven leden, waaronder premier Hideki Tojo, werden opgehangen. Maar anderen werden nooit aangeklaagd. Onder hen prins Yasuhiko Asaka, de oom van de keizer, en de man die de Japanse troepen leidde bij de beruchte verkrachting van de Chinese hoofdstad Nanjing.
Hun sparen werd door MacArthur gezien als een noodzakelijk kwaad. Maar zijn beslissing heeft Japan in staat gesteld, zelfs aangemoedigd, om een diepe afrekening met zijn verleden te vermijden.
Een andere man die aan berechting ontsnapte was Nobusuke Kishi. Kishi speelde een hoofdrol bij de bezetting van Mantsjoerije en was een nauwe bondgenoot van oorlogsleider Hideki Tojo. De Amerikanen besloten hem niet aan te klagen. In plaats daarvan werd Kishi in 1948 vrijgelaten. Hij werd uit de politiek verbannen zolang de Amerikaanse bezetting duurde.
Maar in 1955 organiseerde Kishi de vorming van een nieuwe politieke macht – de Liberaal Democratische Partij. Spoedig zou hij de leider en premier van Japan worden. Zijn rehabilitatie was compleet, en de partij die hij hielp oprichten heeft het grootste deel van de afgelopen 65 jaar over Japan geheerst.
Nobusuke Kishi’s dochter trouwde met de zoon van een andere machtige politieke dynastie – een man genaamd Shintaro Abe. Hij zou later minister van Buitenlandse Zaken van Japan worden en vader worden van zijn eigen zoon, Shinzo.
Premier Shinzo Abe is verre van uniek in zijn familiegeschiedenis. De Japanse politieke dynastieën zijn opmerkelijk veerkrachtig gebleken.
Shinzo Abe was naar verluidt hecht met zijn grootvader. De oude man had een grote invloed op de politieke opvattingen van de jonge Shinzo. Net als veel van zijn bondgenoten aan de rechterkant, dacht Nobusuke Kishi dat de oorlogsmisdadenprocessen waaraan hij ternauwernood ontsnapte, victoriaanse gerechtigheid waren. Zijn levenslange doel bleef het schrappen van de naoorlogse pacifistische grondwet.
In een toespraak in 1965 riep Kishi op tot herbewapening van Japan als “een middel om de gevolgen van Japan’s nederlaag en de Amerikaanse bezetting volledig uit te bannen”.
Wanneer de critici van Japan in China en Korea zeggen dat het land zich nooit naar behoren heeft verontschuldigd voor wat het tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft gedaan, hebben zij het mis. Japan heeft herhaaldelijk zijn verontschuldigingen aangeboden. Het probleem zijn de andere woorden en daden van de belangrijkste Japanse politici. Zij suggereren dat die verontschuldigingen niet helemaal oprecht zijn.
In 1997 werd een nieuwe groep opgericht door de politieke elite van Japan. Het heet Nippon Kaigi. Het is geen geheim genootschap, maar veel Japanners zijn niet op de hoogte van het bestaan of de doelen ervan.
Die doelstellingen zijn: “de Japanse nationale trots en identiteit, gebaseerd op de keizerlijke familie, nieuw leven inblazen”, de pacifistische grondwet schrappen, respect voor de nationale vlag, het volkslied en de nationale geschiedenis invoeren, en de militaire kracht van Japan opbouwen.
De 38.000 leden van Nippon Kaigi zijn onder meer premier Shinzo Abe, vice-premier Taro Aso en de gouverneur van Tokio, Yuriko Koike.
Een ander lid van Nippon Kaigi, tot aan zijn dood, was Hiroo Onoda. Het Japan waar luitenant Onoda in het midden van de jaren zeventig naar was teruggekeerd, beviel hem niet. Hij geloofde dat de naoorlogse generatie soft was geworden. Een tijd lang verhuisde hij naar Brazilië en leefde op een veeboerderij. Later keerde hij terug naar Japan en opende een school om jonge Japanners op te leiden in de vaardigheden die hem hadden geholpen om zijn drie decennia in de jungle te overleven.
Toen Hiroo Onoda in 2014 op 91-jarige leeftijd overleed, was de woordvoerder van premier Abe uitbundig in zijn lofrede. Hij gaf geen hint van de zinloosheid van zijn eenzame oorlog, of vermelding van de Filipijnse dorpelingen die hij lang na de overgave van Japan had gedood. In plaats daarvan beschreef hij Hiroo Onoda als een Japanse held.
