Hoe moeten we veroordeelde misdadigers behandelen? Dit is een kwestie waarover voortdurend in het openbaar wordt gediscussieerd en die van land tot land sterk verschilt. Zelfs binnen de zogenaamde ontwikkelde wereld zijn er grote verschillen. De VS bijvoorbeeld sluiten meer mensen per hoofd van de bevolking op (meer dan 700 per 100.000) dan enig ander land ter wereld. Aan het andere eind van het spectrum staan de Scandinaviërs. Noorwegen, bijvoorbeeld, heeft een van de laagste, met 66 per 100.000.
Hoewel de samenstelling en de ernst van de criminaliteit verschilt, vertegenwoordigen de VS en het Scandinavische model verschillende filosofieën. Het Amerikaanse systeem is meer gericht op bestraffing, terwijl in het Scandinavische model de nadruk ligt op rehabilitatie: behandeling en steun om de dader te helpen een gezagsgetrouw lid van de samenleving te worden. Dit kan bijvoorbeeld inhouden dat vaardigheden worden ontwikkeld om de inzetbaarheid op de arbeidsmarkt te verbeteren of dat geestelijke gezondheidsproblemen worden behandeld.
Het VK zit ergens tussen deze twee modellen in. Hoewel het de hoogste gevangenisbevolking per hoofd van de bevolking in West-Europa heeft, heeft het land geëxperimenteerd met initiatieven die erop gericht zijn minder zware delinquenten uit de gevangenis weg te houden.
Een van de grootste van dergelijke programma’s – Operation Checkpoint – wordt uitgevoerd door Durham Constabulary. Dit “programma van uitgestelde vervolging” biedt overtreders voor bepaalde soorten delicten met betrekkelijk geringe schade (zoals diefstal of criminele schade) de mogelijkheid vervolging te ontlopen als zij deelnemen aan een programma dat de oorzaken van hun overtreding – zoals geestelijke gezondheidsproblemen of drugsmisbruik – aanpakt. Uit de eerste resultaten van dit programma, die onlangs zijn gepubliceerd, blijkt dat het aantal recidivisten met 15% is gedaald in vergelijking met soortgelijke delinquenten die niet aan het programma hebben deelgenomen.
Uit een kosten-batenanalyse blijkt dat het programma ook waar voor zijn geld biedt: het voordeel voor de samenleving als gevolg van de verminderde recidive wordt geraamd op 2 miljoen pond tegenover een half miljoen euro aan kosten voor de uitvoering van het programma. Hoewel natuurlijk niet elk rehabilitatieprogramma in het VK grondig is geëvalueerd, zijn deze resultaten consistent met andere gegevens in Engeland en Wales die erop wijzen dat niet tot vrijheidsbeneming strekkende alternatieven de criminaliteit kunnen verminderen.
Retributie of rehabilitatie?
De effectieve reactie op criminaliteit is altijd een punt van discussie geweest. Terwijl de retributieve opvatting van rechtvaardigheid tracht de misdadiger een prijs of tegenslag op te leggen als rechtvaardige reactie op misdaad, tracht het rehabilitatiemodel steun te verlenen die de misdadiger kan hervormen.
Hoewel dit debat vaak is gevoerd als een debat tussen degenen die volledig geloven in straffen en degenen die de gevangenisstraf volledig willen afschaffen en vervangen door rehabilitatieprogramma’s, geloven de meeste mensen in beide. Het debat gaat vaker over wat de juiste mix is.
In het VK, bijvoorbeeld, is er brede publieke steun voor strenge strafrechtelijke sancties. Maar er is evenveel steun voor rehabilitatie. En wanneer de kosten van de gevangenis (ruwweg 40.000 pond per gevangenisplaats per jaar) worden aangetoond, is een meerderheid voorstander van goedkopere alternatieven voor de gevangenis: wat betekent dat er publieke steun is voor alternatieven voor hechtenis die misdadigers kunnen rehabiliteren.
Een bijzonder soort alternatief voor hechtenis is een overeenkomst tot uitstel van strafvervolging, waarbij verdachten niet worden vervolgd als zij aan bepaalde voorwaarden voldoen. Het succes van Operatie Checkpoint zal ongetwijfeld meer belangstelling wekken op dit gebied.
Cijfers over recidive
Een internationale vergelijking brengt een aantal interessante tendensen aan het licht. Noorwegen verlegde 20 jaar geleden het accent van straffen naar rehabilitatie (ook voor degenen die in de gevangenis zaten). Dit werd gevolgd door grote dalingen van het aantal recidivisten. In vergelijking met een recidivepercentage van ongeveer 50% binnen een jaar in het VK, bedraagt dat in Noorwegen ongeveer 25% in vijf jaar.
Hieruit kan veel worden geleerd. Veel mensen die in het strafrechtsysteem worden verwerkt, hebben kwetsbaarheden die hen vatbaar maken voor overtredingen, hetgeen zou kunnen verklaren waarom rehabilitatie zo succesvol kan zijn. Uit recente gegevens blijkt dat de gevangenisbevolking in het Verenigd Koninkrijk in ernstige mate aan zelfbeschadiging lijdt. En uit een recent rapport blijkt dat 90% van de gevangenispopulatie in het Verenigd Koninkrijk lijdt aan metalen gezondheidsproblemen. Het vrijlaten van deze mensen zonder te investeren in hun behandeling zal zeker leiden tot recidive.
Hoewel minder dramatisch, blijkt uit hetzelfde rapport dat bijna 40% van de mensen die door de politie in hechtenis worden genomen, ook lijdt aan geestelijke gezondheidsproblemen. Een aanzienlijk deel van de criminelen zou dus baat kunnen hebben bij ondersteuning in plaats van bestraffing. Het opsluiten of anderszins criminaliseren van mensen met deze kwetsbaarheden roept ook ethische vragen op. In het bijzonder, wat zou een rechtvaardige reactie zijn op misdaden gepleegd door kwetsbare personen?
De economie van de misdaad
Economisch gezien is rehabilitatie zinvol. Een recente studie die mijn collega’s en ik in Engeland en Wales hebben verricht, geeft illustratieve voorbeelden van de veranderingen die optreden wanneer meer mensen naar de gevangenis worden gestuurd (een model dat de nadruk legt op straffen) tegenover gemeenschapsstraffen (een model dat de nadruk legt op een meer rehabilitatieve aanpak). Op basis van een statistisch model dat gebruik maakt van gegevens over afdoeningen en criminaliteitscijfers in Engeland en Wales, geeft het model schattingen van hoe veranderingen in afdoeningen de criminaliteitscijfers beïnvloeden.
Het veroordelen van 1% meer overtreders tot gevangenisstraffen voor vermogensdelicten (inclusief diefstal en heling) zou bijvoorbeeld het aantal geregistreerde misdrijven volgend jaar naar schatting met 2.693 verminderen. Maar een vergelijkbare verhoging van het aantal gemeenschapsstraffen met 1% vermindert deze misdrijven met 3.590. Wanneer men in aanmerking neemt dat taakstraffen gemiddeld een kwart kosten van gevangenisstraffen, blijkt dat er ruimte is om de vermogenscriminaliteit (ongeveer 72% van de geregistreerde misdrijven in de analyse) kosteneffectiever en humaner te verminderen door meer gebruik te maken van taakstraffen in plaats van gevangenisstraffen.
De resultaten suggereren dat initiatieven zoals het Durham-model op grotere schaal zouden kunnen worden toegepast, wat zou leiden tot een kosteneffectiever en humaner strafrechtelijk systeem.
De meningen over misdaad en straf lopen uiteen. Toch is bijna iedereen het erover eens dat we ons zorgen maken over criminaliteit vanwege de schade die erdoor wordt veroorzaakt. Men hoeft geen bepaalde ideologische inslag te hebben om te pleiten voor een aanpak die de schade beperkt. Er zijn bewijzen dat rehabilitatie (ook in de gevangenis) de criminaliteit vermindert en kosteneffectief kan zijn. Economische analyse versterkt daarom het idee dat straf niet de beste oplossing is om de schadelijke gevolgen van criminaliteit te verminderen.
