Bij het aanbreken van 2017 sloeg het Deense parlement een slag voor transgenderrechten en werd het eerste land dat de classificatie van transpersonen als “geestesziek” opheft. In deze nieuwjaarsstap ondernam de regering officiële actie om transgender individuen te destigmatiseren, door ze te scheiden van elke associatie met woorden als “probleem”, “stoornis” of dysforie.
Woorden doen ertoe, zegt Linda Thor Pedersen van rechtenorganisatie LGBT Denmark. “Het was heel belangrijk,” zegt ze, “dat termen als ‘incongruentie’, ‘stoornis’ en ‘probleem’ werden weggelaten uit de codetitel die door de medische gemeenschap van het land wordt gebruikt om de zorg te volgen.” De verandering, zegt ze, “maakt het een code in plaats van een diagnose.” Het oude systeem maakte indirecte discriminatie mogelijk, legt ze uit; sollicitaties werden soms afgewezen vanwege een “diagnose.”
De verandering, hoewel momenteel beperkt tot Denemarken, vertegenwoordigt een nieuwe fase in de evolutie van opvattingen over transgender zijn. Een eerdere verandering vond plaats in 2013, toen “genderidentiteitsstoornis” werd geschrapt uit de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5), de bijbel van de Amerikaanse psychiatrie voor het diagnosticeren van psychische aandoeningen. Een nieuwe conditie, “genderdysforie” genaamd, werd toegevoegd om transseksuelen te diagnosticeren en te behandelen die zich ongemakkelijk voelden omdat hun identiteit en hun lichaam niet bij elkaar pasten. De nieuwe diagnose erkende dat een mismatch tussen iemands geboortegeslacht en identiteit niet noodzakelijk pathologisch was, aldus pediatrisch endocrinoloog Norman Spack, een van de oprichters van de genderkliniek in het Boston Children’s Hospital. Spack vergelijkt de nieuwe definitie van de DSM-5 met de declassificatie van homoseksualiteit als een geestesziekte in 1973. Mensenrechtengeleerde Richard Johnson van de Universiteit van San Francisco is het daarmee eens. Hoewel homo’s zeker wisten dat ze niet ziek waren, zegt hij, had de stap wel een effect. “Het heeft de homoseksuele bevolking in de VS een kans gegeven om het leven op hun eigen voorwaarden voort te zetten,” zegt hij. “
Terwijl de gloednieuwe maatregel van kracht wordt, speculeren deskundigen over de politieke, medische en financiële gevolgen ervan in Denemarken en de rest van de wereld. Deense politici hadden vorig jaar aangekondigd dat ze hoopten de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan te sporen om transgender te verwijderen uit een categorie van psychische aandoeningen in haar wereldwijd gebruikte International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, 10th Revision (ICD-10), waarvan de codes worden gebruikt om gezondheidsdossiers te markeren, epidemiologische trends te volgen en verzekeringsvergoedingen te informeren. Als de WHO niet voor 1 januari 2017 zou handelen, had Denemarken beloofd eenzijdig te handelen.
Op 5 januari had de WHO nog geen commentaar gegeven op de Deense stap. In het verleden had de organisatie vragenstellers verteld dat de transgender-herdefinitie deel zal uitmaken van de ICD-11, een immens en tijdrovend project dat naar verwachting dit jaar of volgend jaar zal worden uitgebracht.
De Deense actie is duidelijk gericht op het destigmatiseren van transgender-zijn. Het verwijderen van elke associatie met een probleem of syndroom, echter, heeft sommige deskundigen zich afgevraagd hoe het mogelijk zal zijn om de nood van de persoon te labelen en de behandeling te begeleiden wanneer trans mensen medische interventies zoeken, zoals hormoonbehandeling of geslachtsveranderende chirurgie.
Psycholoog Laura Edwards-Leeper van de Pacific University in Oregon merkt op dat Denemarken nog steeds zal eisen dat er een psychologische evaluatie wordt uitgevoerd voordat er medische interventie plaatsvindt. “Ik vraag me af of Denemarken van plan is om van de diagnose een medische diagnose te maken,” zegt ze. “Misschien benaderen ze het op dezelfde manier als ik aanbeveel, namelijk door zorgverleners te betrekken bij het bieden van ondersteuning tijdens het proces en bij bereidheidsevaluaties, net zoals we dat doen voor patiënten die andere levensveranderende, lichaamsveranderende operaties willen ondergaan, zoals bariatrische chirurgie of orgaantransplantaties.”
“We verwachten,” zegt Pedersen van LBGT Denmark, “dat de gezondheidszorg voor transgenders meer in de richting zal gaan van geïnformeerde toestemming in plaats van psychiatrische evaluaties. In Denemarken kan het een paar jaar tot meer dan tien jaar duren om toestemming te krijgen voor een geslachtsveranderende operatie.”
Een groot verschil tussen Denemarken en de VS is de manier waarop medische behandeling wordt gefinancierd. Welke aandoeningen worden genoemd, kan dat proces beïnvloeden. “Het verschil ,” zegt Spack, “is alleen dat ze een nationaal gezondheidssysteem hebben, en ze wilden een statement maken dat hier niet kon worden gemaakt door degenen die de zorg voor transseksuelen verzekeren. Want het is denkbaar, in afwachting van een rechtszaak, dat verzekeringsmaatschappijen blijven volharden in het niet dekken van de medische en chirurgische zorg die nodig is, omdat ze niet geloven in de noodzaak van deze behandelingen. Maar dat is allemaal aan het veranderen,” zegt hij, “meer beetje bij beetje omdat we een mengelmoes zijn van zorgverleners en verzekeraars. Verschillende staten hebben verschillend beleid.”
Wat het praktische effect van de Deense stap ook is, Edwards-Leeper zegt: “Het geeft de boodschap dat een toenemend aantal mensen over de hele wereld transgenders niet als ‘gek’ zien, maar als waardevolle leden van de samenleving die net als iedereen respect en mensenrechten waard zijn.”
* Noot van de redacteur (1/11/17): Deze paragraaf is bewerkt na plaatsing. De oorspronkelijk vermelde “genderidentiteitsstoornis” in de DSM-5 werd omgedoopt tot “genderdysforie”. In werkelijkheid liet DSM-5 de eerste term die een pathologie beschreef vallen, en verving deze door de laatste classificatie, die kan worden gebruikt om distress te diagnosticeren die wordt veroorzaakt door gendermismatch.
