Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (UDHR, 1948), dokument założycielski całego systemu praw człowieka, gwarantuje każdemu zarówno prawa obywatelskie i polityczne, jak i prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne.
Prawa obywatelskie i polityczne są klasą praw, które chronią wolność jednostki przed naruszeniem przez rządy i organizacje prywatne oraz zapewniają jej zdolność do uczestniczenia w życiu obywatelskim i politycznym kraju bez dyskryminacji lub represji. Znane większości Amerykanów z Konstytucji USA i Bill of Rights, obejmują one –
- prawo do życia
- prawo do wolności od tortur
- prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
- prawo do swobodnego przemieszczania się
- prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy
- prawo do prywatności
- prawo do wolności wyznania, wypowiedzi i pokojowych zgromadzeń
- prawo do życia rodzinnego
- prawo dzieci do szczególnej ochrony
- prawo do uczestnictwa w prowadzeniu spraw publicznych
- nadrzędne prawo do równego traktowania
- specjalne prawa członków mniejszości etnicznych, religijnych Prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne różnią się od praw obywatelskich i politycznych, ponieważ zamiast ograniczać rządy, zobowiązują rządy do podejmowania „postępowych działań” w celu poszanowania, ochrony i realizacji tych praw. Są one czasami określane jako „zorientowane na bezpieczeństwo” lub „Prawa Drugiej Generacji”. Obejmują one prawa nie ujęte w Konstytucji USA i Bill of Rights, takie jak –
- prawo do edukacji
- prawo do mieszkania
- prawo do odpowiedniego standardu życia
- prawo do zdrowia
- prawo do uczestnictwa w kulturze, do korzystania z postępu naukowego oraz do posiadania udziału we własnym wkładzie w naukę i kulturę.
Prawa obywatelskie i polityczne a prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne
Po przyjęciu UDHR przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 r. Komisja Praw Człowieka ONZ natychmiast przystąpiła do opracowania projektu kolejnej konwencji, która w przeciwieństwie do deklaracji byłaby prawnie wiążąca dla państw, które ją ratyfikują. Okazało się to jednak zadaniem niewykonalnym, ponieważ różnice ideologiczne dzieliły opinie między zachodnimi państwami kapitalistycznymi a wschodnimi państwami komunistyczno-socjalistycznymi. Po osiemnastu latach negocjacji nie powstał jednolity dokument, lecz dwa odrębne traktaty dotyczące praw człowieka:
- Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ (ICCPR, 1966) i
- Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych ONZ (ICESCR, 1966).
Przewidywalnie, kraje tak zwanego „Bloku Zachodniego” natychmiast ratyfikowały ICCPR, ale nie ICESCR, podczas gdy kraje „Bloku Wschodniego” ratyfikowały ICESCR, ale nie ICCPR. Ta ideologiczna „schizofrenia” zakończyła się dopiero w 1995 roku wraz z Deklaracją Wiedeńską Światowej Konferencji Praw Człowieka, która ogłosiła, że prawa człowieka są niepodzielne, współzależne i wzajemnie powiązane. Oznacza to, że każda jednostka ma prawo do pełnego zakresu praw człowieka, a nie tylko do tych, które jej rząd zdecyduje się uznać. Od 1995 roku większość rządów ratyfikowała oba Pakty. Stany Zjednoczone ratyfikowały jednak tylko ICCPR, a i to tylko z wieloma zastrzeżeniami, formalnymi wyjątkami od pełnej zgodności
Jako część ciągłej ewolucji praw człowieka, rozwinęła się „Trzecia Generacja Praw”. Obejmują one prawa środowiskowe, rozwojowe i zbiorowe, które uznają, że nie tylko jednostki, ale także grupy są posiadaczami praw.
Konwencja o prawach dziecka (CRC, 1989) i Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW, 1981) chronią wiele praw obywatelskich i politycznych uznanych w ICESCR w odniesieniu do dzieci i kobiet. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (CERD, 1963) zakazuje dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne w odniesieniu do szeregu praw obywatelskich i politycznych. Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD, 2006) również zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność, w tym odmowy racjonalnych usprawnień związanych z pełnym korzystaniem z praw obywatelskich i politycznych.
Dokumenty powiązane:
- Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW, 1981)
- Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (CERD,1963)
- Konwencja o prawach dziecka (CRC, 1989)
- Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD, 2006)
- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (ICCPR, 1966)
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (UDHR, 1948)
.
