(deel van de Baptist Heritage in the 21st Century Pamphlet Series)
door William H. Brackney
Voor sommige mensen klinkt het vreemd om te zeggen dat baptisten protestanten zijn, omdat ze denken dat baptisten een categorie christenen op zichzelf zijn. Integendeel, voor veel baptisten is het belangrijk om gezien te worden als deel van de protestantse familie en baptisten hebben zeker belangrijke bijdragen geleverd aan de algemene betekenis van het protestantisme.
Protestanten zijn de christenen die in de zestiende eeuw in Europa opkwamen om de nadruk te leggen op het gezag van de Schrift, het priesterschap van de gelovigen en verlossing door genade. Tot de belangrijkste categorieën van protestanten behoren lutheranen, gereformeerden (Zwingliaans en calvinistisch), wederdopers en de Kerk van Engeland. In de protestantse groepen kwamen grote heldenfiguren naar voren, waaronder Maarten Luther, Huldrych Zwingli, Johannes Calvijn, Balthasar Hubmaier, Conrad Grebel, Menno Simons, en Thomas Cranmer.
Een van de belangrijkste kenmerken van het protestantisme is de confessionele ontwikkeling geweest. Toen de reformatoren op de een of andere manier reageerden op de middeleeuwse katholieke traditie, trachtten zij hun overtuigingen te definiëren in termen van “belijdenissen” of verklaringen van hun overtuigingen. Op bijeenkomsten als het Colloquium van Marburg (1529) en de Dieet van Speyer (1529) werden de belijdenissen gepresenteerd ter ondersteuning van de basisovertuigingen van de nieuwe groepen. Deze belijdenissen gaven later vorm aan “denominaties” zoals wij die vandaag de dag kennen.
Doopsgezinden kwamen in de historische ontwikkeling in de volgende eeuw na de opkomst van de oorspronkelijke protestantse denominaties. Zij identificeerden zich snel met veel van de leringen en praktijken van de dopers, zoals het bevestigen van het gezag van de Bijbel, godsdienstvrijheid, doopsel van gelovigen, en religieuze ervaring. Maar Luthers leer over de liefde van God en het priesterschap van de gelovigen was ook belangrijk voor de dopers. Johannes Calvijns begrip van de soevereiniteit van God, Gods genade, de verzoening van Christus, en de sacramenten/ordinanties werden door veel vroege Engelse en Amerikaanse Baptisten overgenomen. Zwingli’s standpunten over de eenvoud van de eredienst en het gezag van de Schrift waren ook bepalend voor de vroege Baptisten. Thomas Cranmer’s werk in het Book of Common Prayer (1549) heeft de eredienst van velen gevormd, zowel direct als indirect. De schuld van Baptisten aan vroegere protestanten was dus inderdaad groot.
In hun eerste eeuw van ontwikkeling in het zeventiende-eeuwse Engeland werkten drie basistypen Baptisten samen met verschillende andere “protestantse” groepen. Algemene Baptisten werkten samen met Zevendedags Baptisten door het uitwisselen van kansels, en Calvinistische Baptisten schreven geloofsbelijdenissen die die van Presbyterianen en Congregationalisten imiteerden. Baptisten en Quakers zochten naar een gemeenschappelijke zaak in religieuze tolerantie in de Restauratieperiode. Het allerbelangrijkste is dat Baptisten zich aansloten bij Congregationalisten en Presbyterianen in het vormen van de Drie Afwijkende Denominaties, een orgaan van politieke pleitbezorgers dat trachtte concessies te verkrijgen van de gevestigde kerk voor huwelijken, begrafenissen en politieke rechten van andersdenkenden.
Veel Baptisten over de hele wereld zijn zichzelf blijven beschouwen als Protestanten en hebben op belangrijke manieren interactie gehad met andere Protestanten. Bij het lanceren van de wereldzendingsbeweging aan het eind van de achttiende en in de negentiende eeuw, bijvoorbeeld, sloten Baptisten zich aan bij protestanten door zendelingen te zenden en samen te werken met andere groepen zoals Presbyterianen en Congregationalisten in het buitenland. In de Verenigde Staten sloten Baptisten zich aan bij andere groepen in het bevorderen van spirituele opwekkingen zoals camp meetings en de Great Revivals. In Engeland sloten Baptisten, Congregationalisten, Methodisten en Presbyterianen zich aaneen om in 1802 het Bijbelgenootschap te vormen.
Binnen de grotere protestantse familie van christenen hebben Baptisten in de afgelopen eeuw een belangrijke rol gespeeld. Met de oprichting van de Baptist World Alliance in 1905 gaven Baptisten te kennen dat zij het patroon van andere Protestantse gemeenschappen wilden volgen in het verenigen van hun familie op een wereldwijde basis. Spoedig waren er baptistenvertegenwoordigers te vinden in discussies die betrekking hadden op wereldzending, geloof en orde, en leven en werk van de kerken. In veel landen tussen 1910 en 1950, waaronder de Verenigde Staten, Canada, Groot-Brittannië, Duitsland, Australië, Japan en China, sloten Baptisten zich aan bij raden van kerken om meer gemeenschap en interactie te hebben over theologische en ethische zaken. Baptisten uit Noord-Amerika en Europa waren aanwezig bij de vorming van de Wereldraad van Kerken in 1948.
Bijzonder belangrijk in de Verenigde Staten was de aanwezigheid van Baptisten bij de vorming van verenigingen voor het koesteren van godsdienstvrijheid en de scheiding van kerk en staat, zoals “Americans United”. In gebieden in de wereld waar godsdienstvrijheid is ontzegd of sterk beknot, hebben baptisten geprofiteerd van solidariteit met andere protestanten bij het oproepen tot wetten om andersdenkenden te erkennen en bij het pleiten voor de vrijlating van politieke gevangenen. Dit soort interactie met andere protestanten is vooral belangrijk geweest in de Evangelische Alliantie in Europa, de Christelijke Unies in de voormalige Sovjet-Unie, de Chinese Christelijke Raad en de Three Self Movement op het vasteland van China.
De aanwezigheid van Baptisten in stand met andere protestanten is een belangrijk verenigd christelijk getuigenis geweest. Op het niveau van de plaatselijke kerk sluiten steeds meer Baptisten in heel Noord-Amerika hun gemeenten aan bij andere protestantse denominaties zoals zwarte Baptisten, Presbyterianen, Congregationalisten en Methodisten, naast hun historische Baptistenrelaties.
Als een christelijke gemeenschap met duidelijke beginselen hebben Baptisten belangrijke theologische en ethische bijdragen geleverd aan de protestantse traditie. De baptistische toewijding aan het gezag van de Schrift is een steunpilaar geweest in oecumenische discussies waar bijbelgeleerdheid de basis moet vormen voor alle geloof en leven. Voor baptisten moeten alle zaken van geloof en leven bemiddeld worden door de Schrift.
Een van de belangrijkste illustraties van de invloed van baptisten op de theologische ontwikkeling van de grotere kerk is gelegen in het begrip van het doel en de wijze van dopen. Met als hoogtepunt de Lima-verklaring (1972) slaagden baptistische denkers in de Faith and Order Commission van de Wereldraad van Kerken erin hun protestantse collega’s ervan te overtuigen dat de leer van het Nieuwe Testament en de praktijk van de oude kerken de doop van gelovigen door onderdompeling de voorkeur gaven.
Op vergelijkbare wijze drongen baptistische adviseurs bij de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de Verklaring over de Godsdienstvrijheid erop aan dat volledige godsdienstvrijheid zou worden opgenomen in deze nu fundamentele documenten in het internationale recht.
Doorheen hun geschiedenis hebben baptisten de Grote Opdracht bepleit als het hart van hun opvatting van het evangelie en dit is algemeen aanvaard in gangbare protestantse verklaringen over het doel van de Kerk en de zending van de Kerk in de wereld.
Het biografisch overzicht van baptisten die betrokken waren bij het grotere leven van protestants-christelijk werk is eveneens indrukwekkend. William Carey, de vader van de moderne wereldzendingsbeweging, was een verenigende kracht, zowel in India tussen verschillende protestantse groeperingen, maar ook in eigen land in het verhogen van het bewustzijn van protestanten in de Church of England en de Dissenter gemeenschappen ten aanzien van de wereldevangelisatie. Baptist W. Noel van het Engelse Baptistenleven van het midden van de negentiende eeuw, vroeger een Anglicaan, was een belangrijke promotor van de oprichting van het coöperatieve christendom, met name de Evangelische Alliantie. John Clifford, Alexander Maclaren, J. H. Rushbrooke, Ernest Payne, en D. S. Russell uit de Britse Baptistenfamilie waren internationale leiders in een grote eeuw van protestants werk in Europa en daarbuiten.
In de Noord-Amerikaanse context waren E. Y. Mullins, Walter Raushenbush, Harry Emerson Fosdick, J. M. Dawson, Robert Torbet, James Wood, Emmanuel Carlson, Glen Iglehart, Winthrop S. Hudson, Gerhard Claas, en Robert T. Handy allen een belangrijke rol gespeeld in gesprekken met andere protestantse groeperingen namens de Baptisten in de laatste halve eeuw. Misschien wel het meest levendig is Helen Barrett Montgomery, de eerste vrouwelijke president van een protestantse denominatie in de christelijke wereldgeschiedenis (Northern Baptist Convention in 1920), die in 1914 gesprekken op gang bracht die leidden tot de oprichting van oecumenisch vrouwenwerk en de geheel protestantse Wereldgebedsdag.
Telkens wanneer de meeste baptisten en andere protestanten in een zondagse kerkdienst hun gezangboek openslaan, zouden zij wel eens het bewijs kunnen zien van baptistische bijdragen aan het protestantisme en van de afhankelijkheid van baptisten van de grotere protestantse tradities. Baptisten genieten van de hymnes van een Methodist, Charles Wesley, zoals “Hark, the Herald Angels Sing” of “And Can It Be That I Should Gain?” en de grote hymne van Maarten Luther, “A Mighty Fortress is Our God.” Veel Baptisten rekenen hun favoriete hymne als “How Great Thou Art,” eigenlijk gecomponeerd door de Zweedse Lutherse hymnist, Carl Gustav Boberg.
Er zijn ook maar weinig moderne protestantse of confessionele hymnals die niet zulke Baptistenfavorieten hebben als Robert Lowry’s Paas hymne, “Laag in het Graf lag hij,” of P. P. Bliss’s “Wonderful Words of Life,” William H. Doane’s “To God Be The Glory,” of Harry Emerson Fosdick’s “God of Grace and God of Glory.”
William H. Brackney is Distinguished Professor of Christian Thought and Ethics, Acadia University and Divinity College.
