Mensen halen de begrippen “opwarming van de aarde” en “klimaatverandering” vaak door elkaar, en het helpt niet dat mediabedrijven vaak het ene door het andere vervangen in berichtgeving op tv, in kranten en sociale media. Dit is enigszins begrijpelijk omdat de twee begrippen elkaar veel overlappen. In feite is er een oorzakelijk verband tussen de twee. Er zijn echter enkele subtiele en enkele minder subtiele verschillen tussen opwarming van de aarde en klimaatverandering.
De term opwarming van de aarde wordt door wetenschappers gebruikt om een langdurige stijging van de gemiddelde luchttemperatuur op aarde aan te duiden. Het kan specifiek verwijzen naar een dergelijke opwarming die te wijten is aan de invloed van stijgende concentraties broeikasgassen in de atmosfeer. Het aardoppervlak wordt voor het grootste deel verwarmd door de energie van de zonnestralen, die overdag op het aardoppervlak schijnen. s Nachts wordt het grootste deel van deze energie terug de ruimte in gestraald. Broeikasgassen (zoals kooldioxide, methaan, distikstofoxiden en chloorfluorkoolwaterstoffen) absorberen de infrarode straling (netto warmte-energie) die door het aardoppervlak wordt uitgezonden en stralen deze terug naar het oppervlak, waardoor zij bijdragen tot het broeikaseffect. Hoewel de recente toename van broeikasgassen in de atmosfeer aantoonbaar de belangrijkste factor is die van invloed is op de opwarming van de aarde, spelen ook andere factoren een rol (zoals variaties in de baan van de aarde, de hoek van de as van de planeet en variaties in de energie-output van de zon). Niettemin, wanneer hogere concentraties broeikasgassen de atmosfeer van de aarde in staat stellen grotere hoeveelheden warmte vast te houden die normaal ’s nachts naar de ruimte zou ontsnappen, stijgt de gemiddelde temperatuur van de aarde.
Klimaatverandering is een beetje anders. Voordat we ingaan op wat klimaatverandering is, is het misschien nuttig om even na te denken over klimaat in relatie tot weer. Het weer, dat vaak wordt verward met het klimaat, is het geheel van omstandigheden in de atmosfeer op één plaats gedurende een beperkte tijdsperiode, zoals gedurende de dag, ’s nachts of op een bepaald moment van de dag. Klimaat daarentegen is de gemiddelde toestand van de atmosfeer op een bepaalde plaats gedurende een lange periode, bijvoorbeeld 30 jaar of meer. Klimaatverandering is dus een verandering op langere termijn van de gemiddelde toestand van de atmosfeer.
De mens draagt zeer zeker bij tot de klimaatverandering door broeikasgassen aan de atmosfeer toe te voegen, maar dit is slechts een deel van de vergelijking. Het klimaat op aarde kan in de loop der tijd veranderen, niet alleen door veranderingen in de atmosfeer, maar ook door interacties tussen de atmosfeer en verschillende geologische, chemische, biologische en geografische factoren. Zo kunnen bijvoorbeeld regionale klimaten (en ook het wereldklimaat) veranderen als reactie op een langdurige periode van zware vulkanische activiteit. Veel van die activiteit houdt op haar beurt verband met de beweging van de tektonische platen van de aarde, die de continenten over het oppervlak van de planeet drijft. In de loop van honderdduizenden tot miljoenen jaren botsen de continenten met andere continenten of breken zij uiteen, waardoor de banen van de oceaanstromingen en de plaatselijke winden veranderen. Dit beïnvloedt het warmtetransport van de tropen naar de polen. Het klimaat op aarde is ook veranderd als gevolg van drastische veranderingen in de atmosferische chemie – met name de stijging van de zuurstofconcentratie miljarden jaren geleden, toen planten, algen en andere levensvormen die in staat zijn tot fotosynthese zich over de planeet begonnen te verspreiden.
Terwijl de wereld blijft begrijpen hoe menselijke activiteiten het klimaat op aarde beïnvloeden, komen de tastbare gevolgen van de klimaatverandering als gevolg van de opwarming van de aarde – zoals het smelten van gletsjers en ijskappen, de stijging van de zeespiegel en veranderingen in seizoensgebonden temperatuur- en neerslagpatronen – steeds meer op de voorgrond te staan. Nu dergelijke verstoringen steeds duidelijker worden, spreken veel wetenschappers er steeds vaker over in termen van werkelijke klimaatveranderingen op lange termijn in plaats van alleen maar opmerkingen te maken over de gemiddelde temperatuur op aarde. Klimaatverandering kan dus ook verwijzen naar de oorzaak-gevolgrelatie tussen opwarming van de aarde en klimaatverandering. Dat wil zeggen, het kan verwijzen naar een verandering in de gemiddelde toestand van de atmosfeer als gevolg van de opwarming van de aarde.
