In het zuiden van Mexico-Stad kronkelen ongeveer 100 mijl aan duistere kanalen zich een weg door de wijk Xochimilco. De stedelijke wildgroei van een van ’s werelds dichtsbevolkte steden maakt hier plaats voor een merengebied waar inheemse boeren al sinds de prekoloniale tijd een uniek systeem van drijvende tuinen cultiveren. Deze drijvende tuinen, chinampas genoemd, werden door de Azteken aangelegd om de groeiende bevolking te voeden.
Xochimilco werd een van de belangrijkste voedselbronnen van de stad, maar door de snelle verstedelijking in de jaren 1900 was er minder land beschikbaar voor de landbouw. In 1985, toen Mexico-Stad door een aardbeving werd getroffen, werden veel chinampa’s verlaten omdat de mensen die hun huizen waren kwijtgeraakt, sloppenwijken bouwden. Vandaag de dag is naar schatting nog maar 20% van de ongeveer 5000 hectare chinampas in gebruik, en slechts 3% wordt gebruikt voor landbouw.
Maar sinds de COVID-19-pandemie Mexico trof, waardoor de industriële voedselvoorziening op belangrijke manieren werd onderbroken, hebben kleine boeren hun productie opgevoerd en verlaten chinampa’s hersteld om aan de vraag naar vers, lokaal voedsel te voldoen.
“We hebben het hier over iets dat 1000 jaar oud is. We moeten dit bewaren,” zegt Raúl Mondragón tijdens een telefoongesprek vanuit zijn huis in Mexico-Stad. Mondragón recupereert chinampas sinds 2016, toen hij Colectivo Ahuejote oprichtte. Nu onthult het virus de kracht van dit model te midden van een crisis.
De opleving van de chinampa-landbouw is deels te wijten aan pandemiegerelateerde problemen op de belangrijkste markt van Mexico-Stad, La Central de Abastos, de grootste in zijn soort in Latijns-Amerika. Sommige opslagplaatsen zijn gesloten, het vrachtwagenverkeer is beperkt en er zijn mensen ziek geworden door het virus. De toeleveringsketen van producenten uit het hele land heeft ook te kampen gehad met wegafsluitingen, waardoor leveringen aan de hoofdstad werden beperkt en de prijzen stegen.
Terwijl de markt een gesloten en vaak overvolle omgeving is, kunnen kleine boeren hun gewassen rechtstreeks aan de consument leveren, volgens een model dat vergelijkbaar is met dat van Community Supported Agriculture (CSA’s). In een tijd waarin mensen zich zorgen maken over het risico van winkelen op een drukke markt of in een supermarkt, is rechtstreeks kopen bij een chinampero op een afhaalpunt in de buurt een manier om blootstelling te beperken.
De quarantaine heeft veel Mexicanen ook meer tijd gegeven om te koken, zegt Mondragón, en ze hebben meer belangstelling voor waar hun voedsel vandaan komt. Hij noemt een vriend die nu niet alleen weet wat een prei is, maar ook hoe hij die moet koken. Zijn “zeer kapitalistische” zus is begonnen met dwangmatig composteren.
Mondragón groeide op in Xochimilco en at de producten van de chinampas die zijn familie op een lokale markt kocht. Nu werkt hij op de 1.500 vierkante meter grote chinampa die Colectivo Ahuejote gebruikt voor het verbouwen van gewassen, het geven van onderwijs en het experimenteren met nieuwe technieken. Het collectief werkt als een NGO om samenwerking tussen boeren te ontwikkelen, en ze zijn ook een winstgevend bedrijf begonnen om producten te verkopen. Hun doel is om verlaten chinampa’s te rehabiliteren om duurzame landbouw en het agrarisch erfgoed van het land te promoten.
De pandemie heeft de workshops en trainingen van het collectief stilgelegd, maar de commerciële kant van het bedrijf is bloeiend. Tussen februari en mei hebben de kleine boeren die deel uitmaken van het collectief hun verkoop met 100 tot 120 procent opgevoerd, aldus Mondragón. Netwerken die al jaren in de maak zijn, worden nu een groter onderdeel van de voedselvoorziening van de stad.
Dit is een welkome afwisseling voor boeren die andere banen hebben om in hun levensonderhoud te voorzien. Chinampero Pedro Capultitla had vroeger twee of drie bijbaantjes, maar onlangs heeft hij er een kunnen opzeggen om meer tijd aan de landbouw te kunnen besteden.
Het woord chinampa komt van het Nahuatl chinámitl, wat een haag of omheining van riet betekent. Modder van de bodem van het kanaal en de vegetatie van het meer worden in deze omheining opgestapeld tot ze de oppervlakte bereiken, waardoor een vruchtbare en goed geïrrigeerde plaats ontstaat waar gewassen kunnen groeien. Deze gunstige omstandigheden maken de chinampas tot een van de meest productieve vormen van landbouw ter wereld, die tot zeven oogsten per jaar mogelijk maakt. Een verscheidenheid aan producten gedijt hier: groenten, kruiden, bloemen, fruit, en milpa-een combinatie van maïs, bonen, en pompoen ook geteeld door de inheemse Amerikaanse boeren in de Verenigde Staten, die deze collectie de drie zusters noemen.
Chinampero Pedro Méndez Rosas heeft zijn hele leven geboerd, en in die tijd, heeft hij generaties van boeren zien vertrekken om werk te vinden in de stad. “Ze gaan op zoek naar meer geld, of een eleganter leven,” zegt hij tijdens een telefoongesprek na een dag die voornamelijk besteed is aan het oogsten van pompoenen. “Maar ik ben altijd liever op het land gebleven.”
Méndez Rosas boert op dezelfde chinampas als zijn vader en grootvader, en hij eet het voedsel dat hij daar verbouwt, en koopt alleen producten zoals granen en vlees. Hij begon mee te helpen toen hij vijf of zes jaar oud was, en “begon pas echt te werken” toen hij 13 was. In oktober wordt hij 50.
Sinds COVID-19 heeft Méndez Rosas de vraag naar bladgroenten zien toenemen. Omdat de bestellingen die hij normaal van restaurants en chef-koks krijgt, zijn opgeschort, verkoopt hij nu vooral producten aan particulieren en gezinnen. De snelle veranderingen in de zakenwereld kunnen een uitdaging zijn, maar Méndez Rosas heeft het nooit voor het geld gedaan.
“Chinampero zijn is een roeping,” zegt Méndez Rosas. “Voor mij is het een manier van leven. Het is een manier om vast te houden aan onze tradities en onze cultuur.”
Deze drijvende tuinen voeden de stad al een millennium lang, in tijden van ziekte en in tijden van gezondheid, en deze pandemie heeft duidelijk gemaakt dat ze klaar staan om de stad ook in de toekomst te blijven voeden. Tradities gaan rustig verder; een zaadje begraven in vruchtbare grond, kleine zekerheden tegen de toekomst. Pedro Méndez Rosas bereidt zich voor, opnieuw, om te planten.
U kunt deelnemen aan het gesprek over dit en andere verhalen in de Atlas Obscura Community Forums.
